Η προστασία της μειοψηφίας – Οι καταχρηστικές αποφάσεις της Γενικής Συνέλευσης

Legal Insight 

Μάιος 2025

Γιώργος Κεφαλάς, L.LM. mult., M.Sc.

(αναδημοσίευση από daily.nb.org)

Περίληψη: Ένας από τους πυλώνες του δικαίου της ανώνυμης εταιρείας είναι και η προστασία της μειοψηφίας έναντι της πλειοψηφικής ομάδας των μετόχων που συνήθως ελέγχει και τη διοίκηση της εταιρείας. Η προστασία αυτή επιτυγχάνεται, πέραν των κατ’ ιδίαν θεσμών που προβλέπει ο ν. 4548/2018 (λ.χ. δικαιώματα μειοψηφίας, άσκηση εταιρικής αγωγής κλπ), και με τη δυνατότητα της μειοψηφίας να ζητήσει την ακύρωση των αποφάσεων της Γ.Σ. που ελήφθησαν κατά κατάχρηση της εξουσίας της πλειοψηφίας.  

1. Εισαγωγή

Σε προηγούμενο άρθρο μας παρουσιάσαμε τους τρόπους με τους οποίους η μετοχική πλειοψηφία προσπαθεί να αποκτήσει οικονομικά πλεονεκτήματα, εκμεταλλευόμενη τη μειοψηφία (βλ. εδώ). Από την άλλη πλευρά, ο νόμος παρέχει στη μειοψηφία μία σειρά από δικαιώματα, προκειμένου να είναι σε θέση να διασφαλίσει τα συμφέροντά της στην εταιρεία. Μεταξύ αυτών, περίοπτη θέση κατέχουν τα δικαιώματα μειοψηφίας, ιδίως το δικαίωμα πληροφόρησης (βλ. σχετικά εδώ και εδώ), καθώς και το δικαίωμα έκτακτου ελέγχου (βλ. εδώ), αλλά και η δυνατότητα να ζητήσει την άσκηση της εταιρικής αγωγής (είτε από το διοικητικό συμβούλιο είτε κατόπιν διορισμού ειδικού εκπροσώπου).

Ένα από τα σημαντικότερα όπλα που έχει στη διάθεσή της η μειοψηφία, το οποίο και εξετάζεται στο παρόν άρθρο, είναι η δυνατότητα να ζητήσει την ακύρωση απόφασης της Γενικής Συνέλευσης (στο εξής Γ.Σ.) που λαμβάνεται κατά κατάχρηση εξουσίας της πλειοψηφίας. Στο παρόν, λοιπόν, εξετάζεται το ζήτημα των καταχρηστικών αποφάσεων της Γ.Σ. μέσα από νομολογιακά παραδείγματα.

2. Περιπτώσεις καταχρηστικών αποφάσεων της Γ.Σ..

2.1. Γενικά

Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 137 παρ. 2 του ν. 4548/2018: «Ακυρώσιμη είναι και η απόφαση που λήφθηκε: […] κατά κατάχρηση της εξουσίας της πλειοψηφίας, με τους όρους του άρθρου 281 του Αστικού Κώδικα». Η διάταξη αυτή, παραπέμποντας στις διατάξεις του Αστικού Κώδικα για την καταχρηστική άσκηση δικαιώματος, δημιουργεί στον δικαστή ένα ευρύ πεδίο εκτίμησης συμπεριφορών ως καταχρηστικών. Παρακάτω αναπτύσσονται περιπτώσεις καταχρηστικών συμπεριφορών που συναντώνται συχνά στην εταιρική πραγματικότητα και έχουν οδηγήσει σε ακύρωση αποφάσεων Γ.Σ..

2.2. Αποθησαύρηση κερδών και αμοιβοποίηση μερισμάτων.

Πρόκειται για την περίπτωση που ο μέτοχος/μέτοχοι της πλειοψηφίας αποφασίζουν τη χορήγηση υψηλών αμοιβών στην – εκλεγμένη από τους ίδιους – διοίκηση της Α.Ε. (πολλές φορές ακόμη και με τη χορήγηση αμοιβής συνιστάμενης στα κέρδη της χρήσης) και παράλληλα αποφασίζουν την καθόλου ή σε μικρότερο βαθμό διανομή μερίσματος προς τους μετόχους.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση που έκρινε η πρόσφατη ΑΠ 1462/2023. Τα περιστατικά στα οποία θεμελιώθηκε ο καταχρηστικός χαρακτήρας της ως άνω απόφασης ήταν τα εξής:

- Οι πλειοψηφούντες μέτοχοι – συνδιευθύνοντες σύμβουλοι μείωσαν τα κέρδη της εταιρείας α) με τη λήψη από τους ίδιους, ως μελών του Δ.Σ., υπέρογκης αμοιβής επί των κερδών της εταιρείας που δεν ανταποκρίνεται στα οικονομικά της δεδομένα και β) με τη λήψη συγκεκαλυμμένων αμοιβών με την τεχνητή αύξηση των διοικητικών εξόδων λειτουργίας της εταιρείας.

- Μετέφεραν το σύνολο σχεδόν των κερδών ύψους 5.716.763,30 ευρώ στην επόμενη χρήση, διανέμοντας μέρισμα μόλις 100.000,00 ευρώ.

- Ο μέτοχος μειοψηφίας είχε παράσχει προσωπική εγγύηση και είχε παραχωρήσει ενέχυρο σε μερίδια αμοιβαίων κεφαλαίων για την εξασφάλιση πίστωσης που είχε λάβει η εταιρεία από πιστωτικό ίδρυμα.

- Στην υπό κρίση περίπτωση επρόκειτο για μικρή/κλειστή οικογενειακή Α.Ε..

Συνεκτιμώντας τα δεδομένα αυτά, το δικαστήριο κατέληξε στην κρίση περί ακυρότητας της απόφασης της Γ.Σ., λόγω καταχρηστικής συμπεριφοράς της πλειοψηφίας.

Αντίστοιχα περιστατικά κρίθηκαν και με την ΜΕφΘεσ 587/2023, η οποία ακύρωσε απόφαση της τακτικής Γ.Σ., με την οποία αποφασίστηκε η μη διανομή μερίσματος στους μετόχους, έγκριση αμοιβών επί κερδών χρήσης 450.000,00 ευρώ σε μέλη του Δ.Σ. και μεταφορά κερδών εις νέον 3.190.058,30 ευρώ, ενώ κέρδη της χρήσης ανήλθαν σε ποσό 3.410.122,08 ευρώ.

2.3. Εκποίηση βασικών περιουσιακών στοιχείων της εταιρείας.

Καταχρηστική μπορεί να κριθεί ακόμη απόφαση της Γ.Σ. με την οποία, χωρίς προφανή επιχειρηματικό σκοπό που να εξυπηρετεί το συμφέρον της εταιρείας, εκποιούνται βασικά περιουσιακά στοιχεία αυτής.

Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση που έκρινε η ΠΠρΑθ 1130/2020, με την οποία κρίθηκε άκυρη ως καταχρηστική απόφαση Γ.Σ., με την οποία αποφασίστηκε η εκποίηση του κλάδου παραγωγής και πώλησης ηλεκτρικής ενέργειας, ο κύκλος εργασιών του οποίου αποτελούσε το σύνολο του κύκλου εργασιών της εταιρείας, σε τιμή κατώτερη από την αξία στην οποία ετιμήθηκε ο κλάδος, ενώ το τίμημα από την εκποίηση δεν επαρκούσε για την αποπληρωμή των υποχρεώσεων που είχε η εταιρεία έναντι πιστωτών της. Δεν αποδείχθηκε οποιοδήποτε οργανωμένο, χρηματοδοτούμενο και άμεσα εφαρμόσιμο επενδυτικό σχέδιο για τον έτερο υπό δημιουργία κλάδο αξιοποίησης ακινήτων, που να καλύπτει τις υφιστάμενες υποχρεώσεις της εταιρείας και να της εξασφαλίζει προοπτικές εξέλιξης. 

2.4. Αποφάσεις με τις οποίες επωφελούνται συγγενείς εταιρείες της πλειοψηφίας σε βάρος της εταιρείας.

Στην εταιρική πραγματικότητα είναι συχνό το φαινόμενο η πλειοψηφία να προσπαθεί να μεταφέρει περιουσιακά στοιχεία από μία εταιρεία σε άλλη εταιρεία που επίσης ελέγχει. Με τον τρόπο αυτό απαξιώνεται η πρώτη από τις εταιρείες αυτές σε βάρος της άλλης, με προφανή ζημία για την οικεία μειοψηφία.

Τέτοια περίπτωση απασχόλησε την ΠΠρΑθ 2191/2011, όπου κρίθηκε άκυρη ως καταχρηστική απόφαση Γ.Σ., με την οποία αποφασίστηκε η ανάθεση μελετητικών έργων – τα οποία η ίδια η εταιρεία είχε την αναγκαία τεχνογνωσία και εξειδικευμένο προσωπικό να εκτελέσει– σε άλλη εταιρεία, η οποία ελέγχεται και διοικείται από την ίδια πλειοψηφία, ενώ η δεύτερη αυτή εταιρεία είχε ως αντικείμενο δραστηριότητας την κατασκευή έργων και όχι έργα με μελετητικό αντικείμενο και, επομένως, θα ανέθετε τις μελέτες σε τρίτους.

Όπως χαρακτηριστικά έκρινε η απόφαση: «Κατ’ ακολουθίαν των ανωτέρω, η έγκριση της ανάθεσης των ως άνω έργων στην […] από τη ΓΣ έλαβε χώρα κατά κατάχρηση του δικαιώματος της πλειοψηφίας, ήτοι κατά προφανή υπέρβαση των ακραίων αξιολογικών ορίων, που διαγράφονται από την καλή πίστη, από τον κοινωνικό και οικονομικό του σκοπό, καθώς δεν υπαγορεύθηκαν από το συμφέρον της εταιρίας, αλλά με αποκλειστικό σκοπό την εξυπηρέτηση της εταιρείας […], που ελέγχεται και διοικείται από τους […] και […]».

2.5. Αποφάσεις περί αύξησης του μετοχικού κεφαλαίου με σκοπό την αλλαγή στον συσχετισμό των δυνάμεων.

Καταχρηστική μπορεί να κριθεί η απόφαση περί αύξησης μετοχικού κεφαλαίου, όταν η απόφαση λαμβάνεται από την πλειοψηφία των μετόχων με στόχο να αποδυναμωθεί η μειοψηφία μέσω της μεταβολής της μετοχικής σύνθεσης της εταιρείας, η αύξηση του κεφαλαίου δεν είναι αντικειμενικά αναγκαία για την εταιρεία και η πλειοψηφία γνωρίζει ότι οι μέτοχοι της μειοψηφίας δεν είναι σε θέση να συμμετάσχουν στη σχεδιαζόμενη αύξηση λόγω οικονομικής τους αδυναμίας (βλ. και ΠΠρΑθ 5885/2010, ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ).

Τα κριτήρια για την κρίση περί καταχρηστικότητας είναι τα εξής:

α)  Δεν υφίσταται συγκεκριμένη και ειδική ανάγκη της εταιρείας για να προβεί στην εν λόγω αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της.

β) Ο μέτοχος/οι μέτοχοι της πλειοψηφίας γνωρίζουν ότι ο μέτοχος/οι μέτοχοι της μειοψηφίας, λόγω υπαρκτής οικονομικής αδυναμίας τους, δεν είναι σε θέση να συμμετάσχουν στη επικείμενη αύξηση κεφαλαίου.

γ) Σκοπός της αύξησης κεφαλαίου είναι αποκλειστικά η αλλοίωση της μετοχικής σύνθεσης της εταιρείας και η αποδυνάμωση της μειοψηφίας, η οποία, όπως είναι γνωστό δεν μπορεί να συμμετέχει για οικονομικούς λόγους στην εν λόγω αύξηση.

Την οικεία περίπτωση καταχρηστικής απόφασης Γ.Σ. έχουμε αναλύσει διεξοδικά σε άλλο άρθρο μας, στο οποίο και παραπέμπουμε (βλ. εδώ).

3. Αντί επιλόγου

Η δυνατότητα της μειοψηφίας να ζητήσει την ακύρωση απόφασης Γ.Σ. ως καταχρηστικής είναι ίσως το ύστατο καταφύγιο για την προστασία της απέναντι σε μια πλειοψηφία που προσπαθεί να επιβάλλει τα συμφέροντά της. Ωστόσο, η τυχόν έγερση της αξίωσης της μειοψηφίας θα έχει ως αποτέλεσμα μόνον την ακύρωση της απόφασης, καθώς το δικαστήριο δεν μπορεί να διαμορφώσει εκείνο την απόφαση ούτε και να επιβάλει στην πλειοψηφία τη λήψη απόφασης συγκεκριμένου περιεχομένου. Η πίεση, όμως, που ασκείται στην πλειοψηφία μέσω της ακύρωσής της απόφασης μπορεί να αποτελέσει σημαντικό εμπόδιο στις τυχόν καταχρηστικές βλέψεις της.