Legal Insight
Μάρτιος 2023
Άντα Τσόγια, ΜΔΕ (mult.)
Περίληψη: Ένας από τους κυριότερους τρόπους χρηματοδότησης μιας εταιρείας είναι η αύξηση του κεφαλαίου της. Πράγματι, με την εισροή στην εταιρεία νέων περιουσιακών στοιχείων διευκολύνονται σημαντικά οι συναλλαγές της με τρίτους, δεδομένου ότι η βελτίωση της οικονομικής – λογιστικής της εικόνας συνεπάγεται την εμπιστοσύνη των υπαρχόντων και εν δυνάμει δανειστών στη φερεγγυότητά της. Ζήτημα προκύπτει, όταν η αύξηση του κεφαλαίου χρησιμοποιείται από την πλειοψηφία αποκλειστικά ως μέσο αλλοίωσης της μετοχικής σύνθεσης της εταιρείας με σκοπό την αποδυνάμωση της μειοψηφίας.
1. Εισαγωγή
Η αύξηση μετοχικού κεφαλαίου αποτελεί για την Α.Ε. τον κυριότερο τρόπο απόκτησης νέων κεφαλαίων (χρηματοδότησης), προκειμένου να χρησιμοποιηθούν για κάλυψη των λειτουργικών αναγκών της, επέκταση της δραστηριότητάς της και υλοποίηση επενδυτικών σχεδίων, κάλυψη ζημιών προγενέστερων χρήσεων κ.λπ.. Είναι δε γεγονός, ότι το μέγεθος του κεφαλαίου της εταιρείας αποτελεί ενδείκτη της ευρωστίας της, διευκολύνει τις συναλλαγές της με τρίτους και συνεπώς, μεταξύ άλλων, και την χρηματοδότησή της από εξωτερικές πηγές, καθώς υποδηλώνει την φερεγγυότητά της.
Λόγω της σημασίας της για την Α.Ε., ο νομοθέτης έχει προβλέψει σειρά αυστηρών διατάξεων για την ρύθμιση της διαδικασίας λήψης απόφασης αύξησης κεφαλαίου, της διασφάλισης της σύννομης και μη καταχρηστικής λήψης της εν λόγω απόφασης, αλλά και την δημοσιότητα αυτής. Αναφέρονται, μεταξύ άλλων, η απαίτηση ύπαρξης αυξημένης απαρτίας και πλειοψηφίας κατά τη λήψη της επίμαχης απόφασης της Γ.Σ. για τακτική αύξηση κεφαλαίου (άρθ. 130 παρ. 3 και 132 παρ. 2 ν. 4548/2018), το γεγονός ότι η αύξηση θεωρείται τροποποίηση του καταστατικού της εταιρείας και η σχετική απόφαση δημοσιεύεται υποχρεωτικά στο Γ.Ε.ΜΗ. (άρθ. 117 παρ. 1 περ. α, 23 και 12 περ. δ΄ ν. 4548/2018), καθώς και η υποχρέωση παροχής από την εταιρεία σε όλους τους μετόχους της δικαιώματος προτίμησης για την συμμετοχή τους στο νέο κεφάλαιο με την απόκτηση νέων μετοχών (άρθ. 26 ν. 4548/2018).
2. Αύξηση μετοχικού κεφαλαίου κατά κατάχρηση εξουσίας της πλειοψηφίας - Προϋποθέσεις.
Σε περίπτωση που η απόφαση για την αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της Α.Ε. ληφθεί κατά κατάχρηση της εξουσίας της πλειοψηφίας, υπό τους όρους του άρθ. 281 ΑΚ, κατά προφανή υπέρβαση των ακραίων αξιολογικών ορίων που διαγράφονται από την καλή πίστη, τα χρηστά ήθη και τον κοινωνικό και οικονομικό σκοπό του σχετικού δικαιώματος της πλειοψηφίας, τότε η σχετική απόφαση θα είναι ακυρώσιμη, κατ’ αρθ. 137 παρ. 2 περ. β΄ ν. 4548/2018 (βλ. και προϊσχύον άρθ. 35α παρ. 1 κν 2190/1920).
Σύμφωνα με την εν λόγω νομοθετική διάταξη, η απόφαση της Γ.Σ. είναι ακυρώσιμη όταν προσβάλλονται νόμιμα συμφέροντα των μετόχων, χωρίς να υπάρχει αποχρών ουσιώδης λόγος ή όταν, παρότι υπάρχει αποχρών ουσιώδης λόγος για την προσβολή τους, παραβιάζεται η αρχή της αναλογικότητας. Υπάγονται, δηλαδή, περιπτώσεις, όπου αποκλειστική επιδίωξη της πλειοψηφίας είναι η ενίσχυση της θέσης της σε βάρος της μειοψηφίας, χωρίς ταυτόχρονα να υπάρχει όφελος για την ίδια την εταιρεία, δηλαδή χωρίς να κατατείνει η εν λόγω απόφαση και στην εξυπηρέτηση του εταιρικού συμφέροντος (ενδεικτικά ΠΠρΑθ 23/2018). Για την κρίση περί καταχρηστικότητας αποφαίνεται το δικάζον δικαστήριο, ανάλογα με τα πραγματικά περιστατικά, που τίθενται κάθε φορά υπόψη του.
Ειδικότερα, οι προϋποθέσεις για να κριθεί η απόφαση της Γ.Σ. για αύξηση του κεφαλαίου της Α.Ε., ως ληφθείσα κατά κατάχρηση της εξουσίας της πλειοψηφίας, οι οποίες πρέπει να συντρέχουν σωρευτικά, είναι οι εξής:
α) Να μην υφίσταται συγκεκριμένη και ειδική ανάγκη της εταιρείας για να προβεί στην εν λόγω αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου της.
β) Ο μέτοχος/οι μέτοχοι της πλειοψηφίας να γνωρίζουν ότι ο μέτοχος/οι μέτοχοι της μειοψηφίας, λόγω υπαρκτής οικονομικής αδυναμίας τους, δεν είναι σε θέση να συμμετάσχουν στη επικείμενη αύξηση κεφαλαίου. Η προϋπόθεση αυτή δεν συντρέχει εφόσον η μειοψηφία δεν επιθυμεί να συμμετάσχει στην αύξηση λόγω απλής διαφωνίας της με την εν λόγω χρηματοδοτική - επιχειρηματική επιλογή της εταιρείας.
γ) Σκοπός της αύξησης κεφαλαίου να είναι αποκλειστικά η αλλοίωση της μετοχικής σύνθεσης της εταιρείας και η αποδυνάμωση της μειοψηφίας, η οποία, όπως είναι γνωστό δεν μπορεί να συμμετέχει για οικονομικούς λόγους στην εν λόγω αύξηση. Αποκλειστική επιδίωξη, δηλαδή, της πλειοψηφίας είναι να επιτύχει με την επίμαχη αύξηση κεφαλαίου την ενίσχυση της δικής της θέσης και την αντίστοιχη αποδυνάμωση της θέσης της μειοψηφίας, εκμεταλλευόμενη την αδυναμία της τελευταίας να ασκήσει το δικαίωμα προτίμησης και να αναλάβει τις νέες μετοχές, κατά το λόγο της συμμετοχής της στο μετοχικό κεφάλαιο. Δεν συντρέχει περίπτωση κατάχρησης εφόσον εξυπηρετείται το εταιρικό συμφέρον, αλλά ταυτόχρονα, ενδεχομένως, υφίσταται βλάβη η μειοψηφία και όφελος η πλειοψηφία.
Σημειώνεται, ότι οι ίδιες, ως άνω, προϋποθέσεις καταχρηστικότητας ισχύουν και στην περίπτωση, που η αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου αποφασίζεται από το Δ.Σ. της εταιρείας.
3. Περιπτωσιολογία – Ενδεικτική Νομολογία
Α. Περιπτώσεις, όπου κρίθηκε, ότι η απόφαση της Γ.Σ. για αύξηση κεφαλαίου λήφθηκε κατά παράβαση της εξουσίας της πλειοψηφίας.
• Απόφαση Δ.Σ. και Γ.Σ. για αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου εταιρείας κατά 27.000.000,00 δρχ με την έκδοση 27.000 νέων μετοχών, ονομαστικής αξίας 1.000,00 δρχ εκάστης, η οποία ήταν κατά πολύ κατώτερη από την πραγματική (αγοραία) αξία, η οποία ανερχόταν κατά τον χρόνο της αυξήσεως σε ποσό 8.265,00 δρχ. Το δικαστήριο αναίρεσε την εφετειακή απόφαση, η οποία είχε απορρίψει την ασκηθείσα αγωγή, θεωρώντας ότι η απόφαση αύξησης ελήφθη με αποκλειστικό σκοπό το ατομικό συμφέρον του έχοντος την πλειοψηφία μετόχου σε βάρος της μειοψηφίας, δίχως να υπάρχει συντρέχει δικαιολογητικός λόγος της αύξησης προς το συμφέρον της εταιρείας (ΑΠ 982/1980).
• Εν προκειμένω, πρόκειται για απόφαση Δ.Σ. για αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου Α.Ε., η οποία κρίνεται ως καταχρηστικώς ληφθείσα με τους ίδιους όρους που κρίνεται ως καταχρηστική κατ’ αρθ. 281 ΑΚ και η σχετική απόφαση της Γ.Σ.. Το Δ.Σ., στο οποίο συμμετείχε η πλειοψηφία της εταιρείας, έλαβε εντός πολύ μικρού χρονικού διαστήματος διαδοχικές αποφάσεις για αύξηση του κεφαλαίου της εταιρείας με την έκδοση μετοχών στην ονομαστική τιμή των 100 ευρώ εκάστη, ενώ η αγοραία αξία αυτών ήταν κατά πολύ μεγαλύτερη. Το δικαστήριο έκρινε ότι το Δ.Σ. καταχρηστικά προχώρησε στις εν λόγω αυξήσεις κεφαλαίου, δίνοντας τη δυνατότητα στην πλειοψηφία να αποκτά μετοχές των οποίων η πραγματική αξία (αγοραία) ήταν κατά πολύ μεγαλύτερη της ορισθείσας, προκειμένου να περιοριστεί το ποσοστό της μειοψηφίας, δεδομένου ότι ήταν γνωστό ότι η τελευταία δεν μπορούσε να συμμετάσχει στις εν λόγω αυξήσεις (ΜονΠρΑθ 5345/2003).
Συμπληρωματικά, σκόπιμη κρίνεται η παράθεση απόφασης, η οποία έκρινε ως ληφθείσα κατά κατάχρηση εξουσίας της πλειοψηφίας απόφαση Γ.Σ. για πραγματική μείωση του μετοχικού κεφαλαίου Α.Ε. κατά 78.827,00 ευρώ με ταυτόχρονη ακύρωση μετοχών συγκριμένων μετόχων, που επιθυμούσαν αυτό για οικονομικούς λόγους και λόγω συνταξιοδότησης. Το δικαστήριο έκρινε ότι από την εν λόγω απόφαση Γ.Σ. δεν επήλθε καμία ωφέλεια για την ίδια την εταιρεία παρά μόνο ατομικά για τους μετόχους, των οποίων οι μετοχές ακυρώθηκαν κατά παράβαση της αρχής της ίσης μεταχείρισης. Περαιτέρω δε δεν έκανε δεκτό τον ισχυρισμό της πλειοψηφίας ότι επωφελούνται οι μέτοχοι που παρέμειναν στην εταιρεία, μέσω της εν λόγω αύξησης του ποσοστού συμμετοχής τους, δεδομένου ότι η μελλοντική κερδοφορία της εταιρείας δεν είναι δεδομένη, ώστε να ελπίζουν σε αυξημένα μερίσματα, ενώ μειώνεται και η αξία της συμμετοχής τους, δεδομένης της κατά 25% μείωσης της περιουσίας της εταιρείας (ΠΠρΘεσσαλ 1239/2020).
Β. Περιπτώσεις, όπου κρίθηκε, ότι η απόφαση της Γ.Σ. για αύξηση κεφαλαίου δεν λήφθηκε κατά παράβαση της εξουσίας της πλειοψηφίας.
• Απόφαση Γ.Σ. για μείωση του μετοχικού κεφαλαίου Α.Ε. κατά το ποσό των 229.500,00 ευρώ (που αντιστοιχούσε στο σύνολο των μεταφερόμενων ζημιών της εταιρείας) και ταυτόχρονη αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου κατά το ποσό των 700.000,00 ευρώ με την έκδοση νέων μετοχών, ούτως ώστε να μην κινδυνεύει η εταιρεία με ανάκληση της άδειάς της ή επιβολή προστίμων εξαιτίας της μείωσης των ιδίων κεφαλαίων της κάτω από το ποσοστό του 1/10 του μετοχικού κεφαλαίου. Το δικαστήριο έκρινε ότι η προσβαλλόμενη απόφαση της Γ.Σ. δεν αποδείχθηκε ότι ελήφθη κατά κατάχρηση της εξουσίας της πλειοψηφίας και με αποκλειστικό σκοπό της τελευταίας την βλάβη των δικαιωμάτων του μετόχου της μειοψηφίας, καθ’ όσον, ήταν αναγκαία προκειμένου να μην λυθεί η εταιρεία με ανάκληση της άδειάς της κατ’ αρθρ. 48 ν. 2190/20 (ΠΠρΑθ 5885/2010).
• Απόφαση της Γ.Σ. των μετόχων εταιρείας για αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου δεν ανέφερε τον σκοπό, τον οποίο καλούταν να εξυπηρετήσει η αύξηση. Κρίθηκε ότι αυτό δεν συνεπάγεται άνευ ετέρου την ακυρότητα της σχετικής αποφάσεως, αφού δεν αρκεί για να της προσδώσει το χαρακτήρα της παράνομης ή της καταχρηστικής. Το δικαστήριο καταλήγει ότι μπορεί έτσι εκ πρώτης όψεως να γίνει λόγος για βλάβη των συμφερόντων της μειοψηφίας, συνεπεία της αντίστοιχης μειώσεως της ποσοστιαίας συμμετοχής της στο μετοχικό κεφάλαιο, πρέπει εντούτοις να σημειωθεί, αφ’ ενός μεν ότι η υπό την ανωτέρω έννοια βλάβη δεν είναι απόλυτη, διότι η πραγματική αξία κάθε μετοχής αυξήθηκε ανάλογα με τη βελτίωση της καθαρής οικονομικής θέσεως της εταιρίας συνεπεία της αυξήσεως του μετοχικού της κεφαλαίου, αφ’ ετέρου δε ότι, όπως αποδείχθηκε, η αποδυνάμωση της θέσεως της μειοψηφίας δεν αποτέλεσε τον κύριο και αποκλειστικό σκοπό της αποφάσεως για αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου, ενώ παράλληλα συνέτρεχε και όφελος της εναγομένης συνεπεία της αυξήσεως αυτής (ΕφΑθ 7120/2004).
• Απόφαση Γ.Σ. των μετόχων εταιρείας για αύξηση του μετοχικού της κεφαλαίου με κατάργηση του δικαιώματος προτίμησης των μετόχων και προσφορά των νέων μετοχών προς απόκτηση σε στρατηγιό επενδυτή (γαλλική τράπεζα). Το δικαστήριο απέρριψε την αγωγή, διότι δεν υπήρχε καμία αναφορά στο εισαγωγικό δικόγραφο στον τρόπο, με τον οποίο η κατάργηση του δικαιώματος προτίμησης των παλαιών μετόχων έβλαπτε τα εταιρικά συμφέροντα και ποια συγκεκριμένα, ούτε στο λόγο, για τον οποίο η εξεύρεση γαλλικής τράπεζας ως στρατηγικού επενδυτή έπληττε τα συμφέροντα της εταιρείας. Περαιτέρω δεν αναφερόταν η συγκεκριμένη βλάβη, που είχε υποστεί η ενάγουσα από τον αποκλεισμό του δικαιώματος προτίμησης στην αύξηση του μετοχικού κεφαλαίου (ΠΠρΑθ 265/2011).
4. Η αγωγή ακύρωσης
Η απόφαση της Γ.Σ., κατά τα ανωτέρω, ακυρώνεται με την έκδοση τελεσίδικης διαπλαστικής δικαστικής απόφασης, κατόπιν άσκησης αγωγής ενώπιον του Μονομελούς Πρωτοδικείου της έδρας της εταιρείας, εντός αποσβεστικής προθεσμίας τεσσάρων μηνών από την καταχώρισή της στο Γ.Ε.Μ.Η., καθότι υποβάλλεται εκ νόμου σε δημοσιότητα (άρθ. 23 και 12 περ. δ΄ ν. 4548/2018). Η αγωγή ασκείται είτε από μέτοχο ή μετόχους που συγκεντρώνουν τουλάχιστον ποσοστό 2/100 του καταβεβλημένου μετοχικού κεφαλαίου είτε από μέλος του Δ.Σ. (άρθ. 137 παρ. 3 ν. 4548/2018). Σε περίπτωση μη συγκέντρωσης του απαιτούμενου ποσοστού, ο μέτοχος θα έχει δικαίωμα να ασκήσει την κατ’ αρθ. 137 παρ. 4 ν. 4548/2018 αγωγή αποζημίωσης σε βάρος της εταιρείας.
Περαιτέρω δε, ο ενάγων μέτοχος θα πρέπει είτε να απουσίαζε από την Γ.Σ., κατά την οποία λήφθηκε η επίμαχη απόφαση είτε να παρέστη αλλά να αντιτάχθηκε στη λήψη της. Αντιθέτως, η παράστασή του στη Γ.Σ. και η μη εναντίωσή του στην λήψη της επίμαχης απόφασης θεωρείται σιωπηρή παραίτησή του. Κατά την κρατούσα άποψη, η μη παράσταση του μετόχου στην Γ.Σ. δεν είναι απαραίτητο να συνδέεται αιτιωδώς με τον λόγο ακυρωσίας. Όσον αφορά, δε, την προϋπόθεση εναντίωσης του παριστάμενου μετόχου στην επίμαχη απόφαση σημειώνεται, ότι θα πρέπει να εκφράζεται ρητώς και με σαφήνεια και να αφορά την προσβαλλόμενη απόφαση (ΠΠρΡοδ 130/2015), όμως δεν απαιτείται να συνοδεύεται από ορισμένη αιτιολογία. Η σιωπή του μετόχου ερμηνεύεται ως αποδοχή της απόφασης και η τυχόν απλή αρνητική ψήφος του δεν θεωρείται εναντίωση. Η υπερψήφιση, δε, της απόφασης, κατόπιν της ρητής προηγούμενης εναντίωσής σε αυτή, εκλαμβάνεται ως ανάκληση ή παραίτηση από τη δήλωση εναντίωσης και αποκλείει το δικαίωμα προσβολής της επίμαχης απόφασης από τον εν λόγω μέτοχο.
5. Αντί Επιλόγου
Συνοψίζοντας, λόγω της σημασίας της απόφασης αύξησης μετοχικού κεφαλαίου μιας Α.Ε. για την χρηματοδότησή της και την εικόνα φερεγγυότητάς της προς τρίτους, καθώς και των επιπτώσεών της στη διατήρηση ή αλλοίωση των ποσοστών συμμετοχής στο κεφάλαιο των υφιστάμενων πριν την αύξηση μετόχων της εταιρείας, με ενδεχόμενη την συμμετοχή και νέων μετόχων στο νέο κεφάλαιο της τελευταίας, καθίσταται επιβεβλημένη, μεταξύ άλλων, η νομοθετική διασφάλιση της διαδικασίας και της αιτιολογίας λήψης της. Σε περίπτωση, δε, που η εν λόγω απόφαση ληφθεί με αποκλειστικό σκοπό την αλλοίωσης της μετοχικής σύνθεσης της εταιρείας, αποδυναμώνοντας την μειοψηφίας, δίχως παράλληλα να εξυπηρετείται το εταιρικό συμφέρον, υπάρχει ο κίνδυνος ακύρωσης της επίμαχης απόφασης από το αρμόδιο δικαστήριο, ως ληφθείσας κατά κατάχρηση της εξουσίας της πλειοψηφίας.
Δείτε όλα τα άρθρα
του Εμπορικού - Εταιρικού Δικαίου