Οι Εξουσίες της Διοριζόμενης Προσωρινής Διοίκησης του Άρθρου 69 του Αστικού Κώδικα

Legal Insight

Ιούνιος 2023

Αρετή Κολοκοτρώνη, ΜΔΕ

Περίληψη: Συχνό φαινόμενο αποτελεί στα νομικά πρόσωπα είτε να ελλείπουν τα πρόσωπα που απαιτούνται για τη διοίκησή του είτε τα συμφέροντα των διοικούντων να συγκρούονται προς εκείνα του νομικού προσώπου. Στις περιπτώσεις αυτές δίνεται η δυνατότητα προσφυγής οποιουδήποτε έχει έννομο συμφέρον να αιτηθεί και να επιτύχει τον δικαστικό διορισμό προσωρινής διοίκησης του άρθρου 69 Αστικού Κώδικα. Σε προηγούμενο σημείωμά μας αναδείξαμε ορισμένα εκ των σημαντικότερων ζητημάτων που ανακύπτουν στην πράξη στην περίπτωση διορισμού προσωρινής διοίκησης ανώνυμης εταιρείας (δες εδώ), αλλά και την ειδικότερη περίπτωση δικαστικού διορισμού προσωρινής διοίκησης λόγω σύγκρουσης των συμφερόντων των προσώπων της διοίκησης προς εκείνα του νομικού προσώπου (δες εδώ). Στο παρόν άρθρο, θα επικεντρωθούμε στο εύρος των εξουσιών που κατέχουν τα πρόσωπα που διορίζονται δια δικαστικής απόφασης προσωρινοί διαχειριστές του νομικού προσώπου.

1. Εισαγωγικά

Κατά την διάταξη του άρθρου 69 ΑΚ, η οποία, όπως προκύπτει από την γενικότητά της εφαρμόζεται σε κάθε νομικό πρόσωπο (εμπορικές εταιρείες κάθε μορφής, σωματεία κ.α.), αν λείπουν τα πρόσωπα που απαιτούνται για τη διοίκηση του νομικού προσώπου ή αν τα συμφέροντα τους συγκρούονται προς εκείνα του νομικού προσώπου, ύστερα από αίτηση όποιου έχει έννομο συμφέρον, μπορεί να διοριστεί προσωρινή διοίκηση του νομικού προσώπου. Η προσφυγή κάθε ενδιαφερόμενου, που επικαλείται και αποδεικνύει έννομο συμφέρον για διορισμό προσωρινής διοίκησης, στο αρμόδιο δικαστήριο (ήτοι στο Μονομελές Πρωτοδικείο της περιφέρειας όπου έχει την έδρα της το νομικό πρόσωπο), καθίσταται αναγκαία για να καταστεί δυνατή η απρόσκοπτη συνέχιση της λειτουργίας του νομικού προσώπου, εφόσον τα μέλη του δεν επιθυμούν τη διακοπή της δραστηριότητάς του. Τέτοιο συμφέρον έχουν προεχόντως οι εταίροι του νομικού προσώπου, αλλά ενδεχομένως και τρίτοι που δικαιολογούν συμφέρον, όπως εκείνοι που θέλουν να ασκήσουν τα νόμιμα δικαιώματά τους κατά του νομικού προσώπου.

2. Διορισμός προσωρινής διοίκησης - Προϋποθέσεις

Προσωρινή διοίκηση σε νομικό πρόσωπο μπορεί να διορισθεί από το Δικαστήριο, ύστερα από αίτηση όποιου έχει έννομο συμφέρον, αποκλειστικά και μόνον, εάν:
1) Λείπουν τα πρόσωπα που απαιτούνται για την διοίκηση. Η έλλειψη διοίκησης του νομικού προσώπου μπορεί να είναι: α) πλασματική, όταν οφείλεται σε δυστροπία, κακοβουλία, ή διαφωνίες των μελών του διοικητικού συμβουλίου, άρνηση ή αδιαφορία τους για τη άσκηση των καθηκόντων τους και των αναγκαίων πράξεων διοίκησης, β) πραγματική, σε περιπτώσεις θανάτου, βαριάς ασθένειας, μακροχρόνιας απουσίας, γ) νομική, σε περίπτωση παραίτησης, έστω και σιωπηρής μέλους του διοικητικού συμβουλίου, απώλειας δικαιοπρακτικής ικανότητας, ακύρωση απόφασης γενικής συνέλευσης, λήξη θητείας χωρίς πρόβλεψη για την παράταση της.
2) Τα συμφέροντα τους συγκρούονται με αυτά του νομικού προσώπου. 

Πρέπει να σημειωθεί ότι η ως άνω διάταξη έχει εξαιρετικό χαρακτήρα και ερμηνεύεται στενά από τα δικαστήρια, δεδομένης της ανάγκης για την κατά το δυνατόν μικρότερη επέμβαση στην αυτονομία των νομικών προσώπων. Το επιληφθέν δικαστήριο δεν δεσμεύεται από τις ενδεικτικά προβαλλόμενες προτάσεις των διαδίκων αλλά έχει ευχέρεια επιλογής των καταλληλότερων από τα μέλη του νομικού προσώπου, ακόμη δε και τρίτων, ξένων προς το νομικό πρόσωπο, προσώπων, ενώ μπορεί να περιορίσει την εντολή σε ορισμένες μόνο πράξεις (ΑΠ 1392/2014, ΕφΑθ 1829/2012). Ο δε διορισμός μπορεί να γίνει και με προσωρινή διαταγή δικαστηρίου, σε όλως επείγουσες περιπτώσεις όπου υφίσταται αδήριτη ανάγκη για να αποτραπεί η κατάρρευση του νομικού προσώπου. Στη τελευταία περίπτωση, η προσωρινή διαταγή διατηρεί την ισχύ της υπό τον όρο συζήτησης της κύριας αίτησης και μέχρι την έκδοση οριστικής απόφασης επί της αιτήσεως αυτής. 

Επίσης, το λειτούργημα των μελών της προσωρινής διοικήσεως παύει αυτοδικαίως, αν έπαψε ο λόγος που προκάλεσε τον διορισμό της, όπως λ.χ. εάν εκλέχτηκε και ανέλαβε το έργο της η νέα αιρετή διοίκηση, η έλλειψη της οποίας προκάλεσε τον διορισμό της προσωρινής διοικήσεως, ή όταν ήρθη ο λόγος που προκάλεσε τον διορισμό σε περίπτωση συγκρούσεως των συμφερόντων μέλους της διοικήσεως με αυτό του νομικού προσώπου.

3. Εξουσίες προσωρινής διοίκησης

Τα διορισθέντα πρόσωπα, έχουν ήδη από την δημοσίευση της απόφασης, την εξουσία να ασκούν τις οικείες πράξεις διοίκησης, στο πλαίσιο της παρεχόμενης σε αυτά εξουσίας. Με άλλα λόγια, η δικαστική απόφαση προσδιορίζει τις εξουσίες της προσωρινής διοίκησης και μάλιστα ad hoc σε κάθε περίπτωση συνεκτιμώντας τις ανάγκες του νομικού προσώπου. 

Εφόσον δεν προσδιορίζεται ειδικώς στη δικαστική απόφαση το εύρος των εξουσιών της προσωρινής διοίκησης, τότε στη περίπτωση αυτή (σπάνια μάλλον στη πράξη, ενδεικτικά αναφερόμενη η υπ’ αριθμ. 507/2013 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης: «νόμιμη περίπτωση διορισμού προσωρινής διοικήσεως της ως άνω ανώνυμης εταιρείας, με τριετή θητεία και χωρίς να τεθούν περιορισμοί με την απόφαση αυτή ως προς την εξουσία της») η διοριζόμενη προσωρινή διοίκηση έχει τη γενική εξουσία διαχείρισης και διοίκησης των υποθέσεων του νομικού προσώπου, δηλαδή μπορεί να προβαίνει σε όλες τις αναγκαίες για την τακτική διοίκηση και απορρέουσες από το καταστατικό εξουσίες, περιορισμένες μόνο χρονικά, έως το χρόνο που η ίδια η απόφαση ορίζει, ή, αν δεν ορίζει, έως την εκλογή τακτικής διοίκησης. 

Ας σημειωθεί ότι ο διορισμός των μελών του προσωρινού διοικητικού συμβουλίου από το Δικαστήριο, στο πλαίσιο εφαρμογής της διάταξης του άρθρου 69 ΑΚ, συνιστά μεν πλήρες και αυτοτελές μέτρο για τη λειτουργία της εταιρείας μέχρι την από τη γενική συνέλευση εκλογή του νέου διοικητικού συμβουλίου, αλλά δεν φθάνει μέχρι την απονομή εξουσιών, όπως είναι εκείνες του Προέδρου, του Διευθύνοντος Συμβούλου και του Αντιπροέδρου σε συγκεκριμένα από τα μετέχοντα σε αυτό πρόσωπα, καθόσον έτσι παραβιάζονται οι εφαρμοζόμενες και στην προσωρινή διοίκηση θεμελιώδεις αρχές του εταιρικού δικαίου και ειδικότερα της συλλογικής λειτουργίας του διοικητικού συμβουλίου και της απονομής των εξουσιών σε υποδεέστερα όργανα, μόνο με απόφαση του ίδιου οργάνου της διοίκησης (ΜΠρΛαμ 102/2020).

Στη πλειονότητα των περιπτώσεων, η δικαστική απόφαση οριοθετεί τις εξουσίες της προσωρινής διοίκησης, κρίνοντας τις τρέχουσες συνθήκες και σταθμίζοντας αποκλειστικά και μόνο το εταιρικό συμφέρον. Η απονομή των εξουσιών διαφοροποιείται ανάλογα με τον λόγο που οδήγησε στην ανάγκη ορισμού προσωρινής διοίκησης. Ειδικότερα: 

α) Επί έλλειψης διοικήσεως:

Όταν ο διορισμός λαμβάνει χώρα λόγω έλλειψης διοίκησης, τότε η προσωρινή διοίκηση επιφορτίζεται με τη κύρια αποστολή διεξαγωγής αρχαιρεσιών για την ανάδειξη νέας αιρετής τακτικής διοίκησης, εντός της τασσόμενης από το Δικαστήριο εύλογης προθεσμίας (η οποία δεν είναι προδιαγεγραμμένη). Παράλληλα, το δικαστήριο, κατόπιν αιτήματος του αιτούντος τον διορισμό της προσωρινής διοίκησης, δύναται να αναθέτει ταυτοχρόνως την επιμέλεια και τον χειρισμό των επειγουσών και μη επιδεχόμενων αναβολή υποθέσεων του νομικού προσώπου, μέχρι και τον χρόνο εκλογής νέας αιρετής διοίκησης. 

Χαρακτηριστική στο σημείο αυτό είναι η κρίση της υπ’ αριθμ. 61/2013 απόφασης του Ειρηνοδικείου Βασιλικών, η οποία διαλαμβάνει το ακόλουθο σκεπτικό: «Το περιεχόμενο των εξουσιών της προσωρινής διοίκησης προσδιορίζεται από τη δικαστική απόφαση. Κατά την άποψη του παρόντος δικαστηρίου, τα καθήκοντα της προσωρινής διοίκησης περιορίζονται στην σύγκληση γενικής συνέλευσης για την εκλογή του τακτικού καταστατικού οργάνου, καθώς τούτο συνεπάγεται την προστασία του δικαιώματος του συνεταιρίζεσθαι, όπως τούτο κατοχυρώνεται από το άρθρο 23 του Συντάγματος, από το άρθρο 11 της Ευρωπαϊκής Σύμβασης των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και από τα άρθρα 11 επ. του Χάρτη της 9ης Δεκεμβρίου 1989, αλλά και από την υπ’ αριθ. 87/1948 Διεθνή Σύμβαση Εργασίας περί συνδικαλιστικής ελευθερίας, την οποία κύρωσε η χώρα μας. Στην αντίθετη περίπτωση θα μονιμοποιούνταν μία προσωρινή κατάσταση σε βάρος των δημοκρατικών διαδικασιών που τίθενται με το νόμο. Ωστόσο, η εξουσία της προσωρινής διοίκησης επεκτείνεται, εκτός από την κύρια αποστολή της που προκάλεσε το διορισμό της, και στη διαχείριση των τρεχουσών και επείγουσας φύσης υποθέσεων, με σεβασμό πάντοτε στη σωματειακή αυτονομία». 

Δεδομένου ότι καθίσταται ανέφικτο να καθορισθούν εκ των προτέρων, με ειδικό και εξαντλητικό τρόπο οι απαιτούμενες για τη συνέχιση της δραστηριότητας του νομικού προσώπου πράξεις διαχείρισης και εκπροσώπησης που θα ανακύψουν στη συνέχεια, το δικαστήριο αρκείται στην πλειονότητα των περιπτώσεων σε παροχή γενικής εξουσιοδότησης στα ορισθέντα μέλη προς επιμέλεια όλων των επειγουσών υποθέσεων. Ωστόσο, το ποια υπόθεση είναι επείγουσας φύσης είναι ζήτημα πραγματικό και θα κριθεί αυτοτελώς σε κάθε περίπτωση. Κριτήριο προς τούτο είναι αν η υπόθεση μπορεί αζημίως να αναβληθεί, προκειμένου να διεξαχθεί από τη μέλλουσα αιρετή διοίκηση. Σε κάθε περίπτωση αν, κατά τη διάρκεια της θητείας της προσωρινής διοίκησης, ανακύψει ανάγκη διεύρυνσης των εξουσιών της, δύναται αυτό να ζητηθεί με ξεχωριστή αίτηση από το αρμόδιο δικαστήριο, το οποίο είναι το ίδιο με αυτό που επιλήφθηκε του διορισμού. Ομοίως, μπορεί να ζητηθεί η παράταση της θητείας των μελών ή και η αντικατάσταση αυτών λόγω ακαταλληλότητάς τους να εκτελέσουν τις ανατιθέμενες εξουσίες. 

Συνεπώς, εφόσον το εύρος των εξουσιών περιορίζεται από τη δικαστική απόφαση στην επιμέλεια και διαχείριση μόνο των επειγόντων και ανεπίδεκτων αναβολής θεμάτων, γίνεται δεκτό ότι η προσωρινή διοίκηση έχει τη δυνατότητα να προβαίνει ενδεικτικά σε: 

- Είσπραξη των απαιτήσεων του νομικού προσώπου.

- Πληρωμή των ληξιπροθέσμων οφειλών (ΔΕΚΟ, μισθωμάτων κλπ.)

- Εκποίηση των εμπορευμάτων της εταιρείας, με τον μέχρι τον διορισμό προσωρινής διοίκησης ακολουθούμενο τρόπο.

Αντίθετα, δεν θα μπορεί να προχωρήσει σε: 

- Εκποίηση ή μίσθωση περιουσιακών στοιχείων του νομικού προσώπου.

- Κατάρτιση μακροχρόνιων συμβάσεων.

- Ίδρυση υποκαταστημάτων της εταιρείας.

- Πρόσληψη νέου προσωπικού.

- Ενίσχυση των υπαλλήλων δια διανομής σ’ αυτούς μέρους των κερδών της εταιρείας.

- Συμβιβασμό για τις απαιτήσεις του νομικού προσώπου.

β) Επί σύγκρουσης συμφερόντων: 

Όταν αντίστοιχα ο διορισμός λαμβάνει χώρα λόγω σύγκρουσης συμφερόντων (ενδεικτικά σύγκρουση υφίσταται στην περίπτωση διενέργειας πράξεων ανταγωνιστικών προς την εταιρία από μέλη του διοικητικού της συμβουλίου, όπως π.χ. ίδρυση και συμμετοχή σε άλλη εταιρία ανταγωνιστική εκείνης την οποία διοικούν, επιδίωξη συμφερόντων τρίτων σε βάρος των συμφερόντων αυτής και γενικά όταν παραβιάζεται η υποχρέωση ιδιαίτερης αφοσιώσεως και πίστης που αυτοί οφείλουν να έχουν στην εταιρία - ΕφΘεσσαλ 919/2004), η κύρια αποστολή της προσωρινής διοίκησης θα είναι η λήψη της συγκεκριμένης απόφασης για την οποία προέκυψε η σύγκρουση. 

Στην περίπτωση αυτή συμβαίνει το παράδοξο, να υπάρχουν εντός του νομικού προσώπου δύο διοικητικά όργανα. Αναλυτικότερα, η τακτική αιρετή διοίκηση εξακολουθεί να ασκεί τα καθήκοντά της ως προς τις λοιπές συνήθεις υποθέσεις του νομικού προσώπου μέσα στα προβλεπόμενα από το νόμο και το καταστατικό όρια, εξαιρουμένου μόνο του ζητήματος για το οποίο έχει προκύψει η σύγκρουση συμφερόντων (ΕφΘεσσαλ 2056/2019). Για το επίμαχο θέμα που προκάλεσε τον διορισμό αποκλειστικά αρμόδιο καθίσταται το προσωρινό διοικητικό όργανο, το οποίο μόλις ολοκληρώσει τα καθήκοντά του, π.χ. με τη λήψη της απόφασης ή την επιχείρηση της απαιτούμενης δικαιοπραξίας για την οποία έχει διοριστεί από το δικαστήριο, εκπληρώνει τον σκοπό της και παύει να υφίσταται αυτοδικαίως, με αποτέλεσμα να απομένει μοναδικό διοικητικό όργανο του νομικού προσώπου η τακτική αιρετή διοίκηση που προϋπήρχε. 

4. Περιπτωσιολογία - Ενδεικτική Νομολογία

- Νομολογιακά έχει κριθεί με την υπ’ αριθμ. 1356/2019 απόφαση του Συμβουλίου της Επικρατείας ότι επείγουσα υπόθεση που περιλαμβάνεται στις εξουσίες της προσωρινής διοίκησης αποτελεί η έγερση αγωγής για διακοπή της παραγραφής της αξίωσης την οποία αφορά, όταν όμως ανακύπτει κίνδυνος συμπλήρωσης του χρόνου παραγραφής κατά τη διάρκεια της θητείας της προσωρινής διοίκησης. Σε αντίθετη περίπτωση, όταν δηλαδή υπάρχει εύλογος χρόνος για την άσκηση της αγωγικής αξίωσης  από τη μέλλουσα να αναδειχθεί αιρετή διοίκηση, δεν είναι επιτρεπτή η άσκησή της από το προσωρινό διοικητικό όργανο. Επίσης, με την ίδια απόφαση κρίθηκε ότι είναι επείγουσα η υπόθεση του νομικού προσώπου σε σχέση με τρίτο, όταν αυτός προτίθεται να προβεί κατά του νομικού προσώπου σε δικαστική ενέργεια, της οποίας η αναβολή θέτει σε κίνδυνο το δικαίωμα του νομικού προσώπου (όπως π.χ. σε άσκηση αγωγής, κατάθεση αίτησης πτωχεύσεως ή σε εκτέλεση απόφασης).

- Η υπ’ αριθμ. 658/2016 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, διαπιστώνοντας έλλειψη διοικήσεως σε ανώνυμη εταιρία διόρισε προσωρινή διοίκηση παρέχοντας στη τελευταία εκτός από την εξουσιοδότηση να συγκαλέσει ΓΣ για την εκλογή αιρετής διοίκησης, επιπρόσθετα, την εξουσιοδότηση να επιμεληθεί τις επείγουσες υποθέσεις της εταιρείας και δη: α) τη λήψη μέτρων για τη φύλαξη και προστασία της κινητής και ακίνητης περιουσίας και τον εξοπλισμό της εταιρείας από ζημίες, κλοπές κλπ., β) τη δικαστική και εξώδικη εκπροσώπηση της εταιρείας και γ) τη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με την προάσπιση των συμφερόντων της εταιρείας σε θυγατρικές εταιρείες της ή σε εταιρείες στις οποίες η ως άνω εταιρεία έχει αυξημένη εταιρική συμμετοχή.

- Με την υπ’ αριθμ. 234/2022 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θηβών κρίθηκε ότι υφίσταται σύγκρουση συμφερόντων και όταν ζητείται από εταίρο η λύση της εταιρίας για σπουδαίο λόγο που οφείλεται σε υπαιτιότητα του διαχειριστή. Στην προκείμενη περίπτωση διορίστηκε προσωρινός διαχειριστής της ΕΠΕ για να παραλάβει την αγωγή επ’ ονόματι της εταιρίας και να την εκπροσωπήσει στο δικαστήριο, ενώ η εξουσία του περιορίζεται απλώς και μόνον στη διεξαγωγή της δίκης περί λύσεως της εταιρίας και παραμένει κατά τα λοιπά άθικτη η εξουσία του τακτικού διαχειριστή, που έχει διορισθεί με το καταστατικό ή με απόφαση της γενικής συνελεύσεως των εταίρων.

- Σύμφωνα με την υπ’ αριθμ. 227/2022 απόφαση Αρείου Πάγου (σε Ποινικό Συμβούλιο) διορισμό προσωρινής διοίκησης ή ειδικού εκπροσώπου μπορεί να ζητηθεί όταν το έγκλημα κατά του νομικού προσώπου (στην ένδικη περίπτωση η απιστία) έχει διαπραχθεί από μέλος του ΔΣ, λόγω προφανούς σύγκρουσης συμφερόντων. Η εξουσία της προσωρινής διοίκησης περιορίζεται αποκλειστικά και μόνο στην υποβολή έγκλησης κατά των υπαιτίων μελών του διοικητικού συμβουλίου της ανώνυμης εταιρείας, ενώ παράλληλα συνεχίζει η τακτική διοίκηση τα καθήκοντά της.

5. Αντί επιλόγου

Συμπερασματικά, στην περίπτωση του διορισμού προσωρινής διοίκησης σε νομικά πρόσωπα (ΑΚ 69), το δικαστήριο καλείται να σταθμίσει προεχόντως το εταιρικό συμφέρον και να οριοθετήσει τις εξουσίες που θα απονείμει στο προσωρινό διορισθέν διοικητικό όργανο του νομικού προσώπου, συνεκτιμώντας τις ιδιαίτερες συνθήκες που συντρέχουν σε κάθε περίπτωση. Ωστόσο, συχνά αποτελεί ζήτημα εξειδίκευσης το κατά πόσο η εκάστοτε ενέργεια στην οποία προβαίνει η προσωρινή διοίκηση δύναται να ενταχθεί στον κύκλο των ανατιθέμενων δια της δικαστικής αποφάσεως εξουσιών και κατ’ επέκταση εάν υπήρχε η σχετική νομιμοποίηση για τη διενέργεια αυτής.