Μ. Τσουκαλά - Αξίωση Αποζημίωσης για Διαφυγόντα Κέρδη από Άσκηση Επιχειρηματικής Δραστηριότητας - Προπαρασκευαστικές Ενέργειες

Legal insight

Σεπτέμβριος 2025

Μαρία Τσουκαλά, Δικηγόρος

Περίληψη: Η περιουσιακή ζημία είναι η πιο συνήθης μορφή ζημίας που συναντάται στη σφαίρα άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας και εν γένει στον κόσμο των συναλλαγών. Σε περίπτωση πρόκλησης περιουσιακής ζημίας, η εκάστοτε επιχείρηση μπορεί να αξιώσει αποζημίωση, η οποία συνίσταται είτε στην ανόρθωση της θετικής περιουσιακής ζημίας που υπέστη ή στην αποκατάσταση της αποθετικής ζημίας, δηλαδή των διαφυγόντων κερδών, τα οποία θα αποκόμιζε η επιχείρηση κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων, εάν δεν είχε εμφιλοχωρήσει το ζημιογόνο γεγονός. Ιδιαίτερη βαρύτητα στην τελευταία αυτή περίπτωση (ενν. των διαφυγόντων κερδών), προκειμένου το Δικαστήριο να επιδικάσει αποζημίωση από διαφυγόντα κέρδη, έχουν οι προπαρασκευαστικές ενέργειες/μέτρα τα οποία λήφθηκαν από την επιχείρηση, η οποία απέβλεπε με τον τρόπο αυτό στο να προσκομίσει κέρδη και να επιτύχει μια οικονομικά αποδοτική πορεία σε βάθος χρόνου, ενώ μεγάλη σημασία έχουν τα συμβατικά προπαρασκευαστικά μέτρα για τη θεμελίωση της αξίωσης επί απώλειας κάποιας μελλοντικής επένδυσης.

1. Έννοια διαφυγόντος κέρδους:

Με τo άρθρο 298 εδ. β’ ΑΚ ορίζεται η έννοια του διαφυγόντος κέρδους: «Τέτοιο κέρδος λογίζεται εκείνο, που προσδοκά κανείς με πιθανότητα, σύμφωνα με τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων ή τις ειδικές περιστάσεις και ιδίως τα προπαρασκευαστικά μέτρα που έχουν ληφθεί».

Το διαφυγόν κέρδος συνίσταται στην αποτροπή αύξησης της περιουσίας, που θα επερχόταν χωρίς την παρεμβολή του ζημιογόνου γεγονότος. Δηλαδή, χωρίς αυτό θα είχε αυξηθεί το ενεργητικό της επιχείρησης με την επίτευξη, για παράδειγμα, εμπορικών κερδών από την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας ή θα είχε μειωθεί το παθητικό, με την εξόφληση χρεών.

Ακριβώς λόγω του ότι το διαφυγόν κέρδος βασίζεται στην υποθετική εξέλιξη των πραγμάτων, ο δικαστής μπορεί να αρκεστεί στην πιθανότητα ως προς το εάν το κέρδος αυτό θα επερχόταν. Για την εφαρμογή της διάταξης του άρθρου 298 ΑΚ, αρκεί η πραγματική δυνατότητα του ζημιωθέντος προς πορισμό εισοδήματος.

2. Ειδικά το ζήτημα αξίωσης αποζημίωσης για διαφυγόντα κέρδη από την άσκηση επιχειρηματικής δραστηριότητας, σε συνάρτηση με τα προπαρασκευαστικά μέτρα που έλαβε η επιχείρηση:

Σύμφωνα με τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων, ειδικά για την περίπτωση που αξιώνεται από το Δικαστήριο η επιδίκαση αποζημίωσης για διαφυγόντα κέρδη, τα οποία συνίστανται στην απώλεια εσόδων λόγω διακοπής ή ματαίωσης άσκησης επιχειρηματικής δραστηριότητας, θα πρέπει να αναφέρονται αναλυτικά στο δικόγραφο του ζημιωθέντος οι περιστάσεις υπό τις οποίες ασκείται η επιχειρηματική του δραστηριότητα και τα εισοδήματα, τα οποία θα αποκόμιζε με πιθανότητα κατά τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων από τη δραστηριότητα αυτή στο μέλλον αν δεν μεσολαβούσε το ζημιογόνο γεγονός [σημειώνεται ότι η νομολογία αναφέρεται συχνά στο πρόωρο των αξιώσεων που επεκτείνονται στο «μακρινό μέλλον» και απορρίπτει για τον λόγο αυτό τις αγωγές ως προώρως ασκηθείσες, καθώς όσο πιο μακρύ είναι το διάστημα στο οποίο εκτείνεται η αξίωση, τόσο περισσότεροι αστάθμητοι παράγοντες εμφιλοχωρούν. Φαίνεται, πάντως, πως η δεκαετία γίνεται αποδεκτή από τη νομολογία ως απώτατο χρονικό σημείο κατά το οποίο δεν κρίνεται η αγωγή προώρως ασκηθείσα. Σε κάθε περίπτωση, το ζήτημα της χρονικής διάρκειας, όπου τοποθετείται το όριο ανάμεσα στο πρόωρο ή μη, κρίνεται in concreto.   βλ. χαρακτηριστικά την ΜΕφΑθ 82/2025 (ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ), την ΤρΕφΠειραιά 15/2024 (ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ), την ΜονΕφΘες 467/2021 (ΤΝΠ QUALEX), την ΜονΕφΘες 179/2019 (ΤΝΠ QUALEX) κ.ο.κ].

Επιπλέον, θα πρέπει να εκτίθεται αναλυτικά στο δικόγραφο τα ληφθέντα από την επιχείρηση προπαρασκευστικά μέτρα, τα οποία θα  εξασφάλιζαν με πιθανότητα την είσπραξη, από την επιχειρηματική αυτή δραστηριότητα, των ποσών που αξιώνονται ως αποζημίωση για διαφυγόντα κέρδη. Τέτοιες προπαρασκευαστικές ενέργειες (με τη μορφή ανάληψης προηγούμενων πρωτοβουλιών από την επιχείρηση) ως αυτές έχουν ληφθεί υπόψιν από τα Δικαστήρια προκειμένου να καταλήξουν, μεταξύ άλλων, στην κρίση τους περί επιδίκασης αποζημίωσης λόγω πρόκλησης ζημίας από διαφυγόντα κέρδη είναι ενδεικτικά: 

• Η οργανωτική δομή και η επιχειρηματική υποδομή της επιχείρησης·

• η επιχειρηματική στρατηγική στην αγορά του προωθούμενου από την επιχείρηση προϊόντος·

• η σύνταξη ‘’Business Plan’’, δηλαδή επιχειρησιακού σχεδίου από τον οικονομικό σύμβουλο της επιχείρησης στο οποίο προβλέπεται ο σκοπός της επιχείρησης, ο κύκλος εργασιών αυτής κατ’ έτος λειτουργίας και αναλυτικά αριθμητικά μεγέθη σχετικά με τον αριθμό των διαθέσιμων δωματίων, τον αναμενόμενο αριθμό των κρατήσεων και την αξία αυτών (με τη μέση τιμή ανά πελάτη για κάθε ημέρα κράτησης ή με βάση τον τύπο των δωματίων ανά ημέρα) ή και τυχόν άλλες παρεχόμενες υπηρεσίες που, κατά τη κοινή αντίληψη και κατά το συνήθως συμβαίνον στον οικείο επαγγελματικό κύκλο, δύναται να αποδείξουν τα πιθανά έσοδα που αναμένεται να προσπορίσει η επιχείρηση από τη διάθεση κάθε δωματίου·

• η ανάθεση σε τεχνικό της μελέτης και του σχεδιασμού του έργου·

• η ανάθεση μελέτης βιωσιμότητας μίας επιχείρησης·

• η σύναψη εργολαβικών συμφωνητικών·

• η έκδοση άδειας δόμησης·

• η κατασκευή των απαιτούμενων εγκαταστάσεων και η αγορά εξοπλισμού·

• η χρηματοδότηση από τρίτες πηγές (λ.χ. τραπεζικός δανεισμός, προγράμματα ΕΣΠΑ κ.ο.κ)·

• η πρόσληψη εξειδικευμένου προσωπικού·

• η προμήθεια των πρώτων υλών και η παραγγελία προϊόντων·

• οι επικοινωνίες/συμφωνίες με γραφεία εύρεσης προσωπικού·

• οι πλατφόρμες ή συμφωνίες με κατάλληλους επαγγελματίες του χώρου αναφορικά με την προώθηση, διαφήμιση και λειτουργία της επιχείρησης·

• οι ενέργειες στις οποίες προέβη ο επιχειρηματίας προκειμένου να εξασφαλίσει τη μίσθωση λ.χ. του ξενοδοχείου του σε περίπτωση επιχείρησης τουριστικών καταλυμάτων με παροχή υπηρεσιών ξενοδοχειακής εξυπηρέτησης, οι συμφωνίες με τουριστικά πρακτορεία για εγγυημένη ενοικίαση του ξενοδοχειακού συγκροτήματος για τα πρώτα έτη λειτουργίας του, οι προωθητικές ενέργειες διαφήμισης του ξενοδοχείου κ.ο.κ.·

• η σύναψη εργολαβικών συμβάσεων, οι επικοινωνίες και η σύναψη συμβάσεων με αρχιτέκτονες, μηχανικούς, ειδικούς συμβούλους και η εκπόνηση μελετών από τους αντίστοιχους επαγγελματίες για το έργο.

3. Στο παρόν κεφάλαιο παρατίθενται χαρακτηριστικά παραδείγματα από τη νομολογία των ελληνικών δικαστηρίων τα οποία έκριναν περί της επιδίκασης ή μη αποζημίωσης για διαφυγόν κέρδος σε συνάρτηση (μεταξύ άλλων) με τη λήψη ή μη προπαρασκευαστικών μέτρων. Ειδικότερα:

• H ΜΕφΑθ 434/2025 (ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) έκρινε ότι: «[…] Για τη θεμελίωση του συγκεκριμένου αγωγικού αιτήματος, η ενάγουσα εκθέτει ότι θα αποκέρδαινε το ως άνω ποσό μετά πιθανότητας και σύμφωνα με τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων ή τις ειδικές περιστάσεις και ιδίως τα προπαρασκευαστικά μέτρα που έχουν ληφθεί, και ότι το ποσό αυτό (108.680 ευρώ) εκτίθεται αναλυτικά και εμπεριστατωμένα στο από Φεβρουαρίου 2013 επιχειρησιακό σχέδιο του οικονομικού συμβούλου της ........., το οποίο η ενάγουσα αναφέρει περιληπτικά στην αγωγή με πίνακα αποτελεσμάτων χρήσης — κερδοφορίας για τα έτη 2014 έως και 2023 […] Τα παραπάνω αναφερόμενα στοιχεία, όμως, δεν αποτελούν πραγματικά περιστατικά που πληρούν το πραγματικό της νομικής έννοιας της μελλοντικής αποθετικής ζημίας (διαφυγόντος κέρδους), αλλά ούτε και τις ειδικές περιστάσεις και τα προπαρασκευαστικά μέτρα, βάσει των οποίων ήταν πιθανό το προσδοκώμενο διαφυγόν κέρδος της ενάγουσας κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων, αφού παραλείπεται η αναφορά στα προπαρασκευαστικά μέτρα που είχαν ληφθεί, και δη σε αριθμητικά μεγέθη που σχετίζονται με το κέρδος από τη λειτουργία του ξενοδοχείου στη διάρκεια της τουριστικής περιόδου του έτους 2014, όπως λ.χ. στον αριθμό των διαθέσιμων δωματίων, στον αναμενόμενο αριθμό των κρατήσεων και την αξία αυτών (με τη μέση τιμή ανά πελάτη για κάθε ημέρα κράτησης ή με βάση τον τύπο των δωματίων ανά ημέρα) ή και σε τυχόν άλλες παρεχόμενες υπηρεσίες που, κατά τη κοινή αντίληψη και κατά το συνήθως συμβαίνον στον οικείο επαγγελματικό κύκλο, δύναται να αποτελέσουν αντικείμενο απόδειξης για τα πιθανά έσοδα που αναμενόταν να είχε η ενάγουσα από τη διάθεση κάθε δωματίου […]».

• Σύμφωνα με τις παραδοχές της ΜΕφΑθ 245/2022 (ΤΝΠ Qualex): « […] Πράγματι, δε, σύμφωνα με όσα προεκτέθηκαν, στην αμέσως πιο πάνω νομική σκέψη, η δέουσα εκτίμηση του υπό κρίση αιτήματος και του αντίστοιχου αγωγικού κονδυλίου, επιβάλλουν την παραδοχή αυτού ως ορισμένου και παραδεκτού, δεδομένου ότι, στο υπό κρίση δικόγραφο αναπτύσσονται όλα τα από το νόμο απαιτούμενα στοιχεία γι’ αυτό, δηλαδή, όλα τα περιστατικά τα οποία προσδιορίζουν την προσδοκία του αιτουμένου διαφυγόντος κέρδους, οι ειδικές περιστάσεις και τα ληφθέντα προπαρασκευστικά μέτρα (οι ιδιαίτερες συνθήκες της αγοράς των προϊόντων για τα οποία ήταν υπεύθυνος ο εναγόμενος, η οργανωτική δομή και η επιχειρηματική υποδομή της ενάγουσας), καθώς και τα επιμέρους κονδύλια, η πιθανότητα είσπραξης των οποίων μπορεί, ως εκ τούτων, να καταστεί αντικείμενο απόδειξης στη συνέχεια […]».

• Κατά την ΤρΕφΑθ 715/2020 (ΤΝΠ Qualex):  «[…] Κατόπιν τούτων, προέκυψε ότι ο ενάγων δικαιούται, λόγω της ως άνω άκαιρης διακοπής της ένδικης σύμβασης, από υπαιτιότητα της εναγομένης, αποζημίωση για διαφυγόντα κέρδη, τα οποία με βάσιμη πιθανότητα και κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων, αυτός θα αποκόμιζε, με βάση τα ανωτέρω ληφθέντα απ’ αυτόν προπαρασκευαστικά μέτρα (υποδομή - εξοπλισμός - πελατεία) […]»

• Η ΜΠρΘεσ 4062/2022 (ΤΝΠ Qualex) έκρινε ως εξής: «[…] Ακόμη δε γίνεται επίκληση συγκεκριμένων περιστάσεων και μέτρων, που καθιστούν πιθανό το κέρδος ως προς το ως άνω κονδύλιο από τη λειτουργία του καταστήματος (καφετέρια - αναψυκτήριο) καθ' όλη τη διάρκεια του έτους [οργάνωση και εμπειρία ανάλογης δραστηριότητας, πελατεία, διάρκεια λειτουργίας της επιχείρησης, τοποθεσία κλπ. Η έλλειψη σαφούς και συγκεκριμένης εξειδίκευσης των περιστατικών αυτών καθιστά την αγωγή ως προς το προαναφερόμενο κονδύλι της αποθετικής ζημίας ως αόριστη […]».

• Η ΕφΘες 1097/2015 (ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ) αναφέρει ότι: «[…] Η άνοδος ή η πτώση των εμπορικών δραστηριοτήτων, εξαρτάται, από διάφορους, αβέβαιους και αστάθμητους παράγοντες, εσωτερικούς και εξωτερικούς, όπως είναι οι γενικές πολιτικές και οικονομικές συνθήκες, οι απρόβλεπτες περιπλοκές στις διεθνείς εξελίξεις, η ανοδική ή πτωτική τάση του διεθνούς εμπορίου και των διεθνών χρηματιστηριακών δεικτών, οι οποίοι (παράγοντες) δεν επιτρέπουν να εξακριβωθεί με πιθανότητα και σύμφωνα με τη συνηθισμένη πορεία των πραγμάτων, αν και σε ποιο ποσοστό θα σημειωθεί άνοδος ή πτώση των κερδών των εμπορικών επιχειρήσεων σε ορισμένα συγκεκριμένα χρονικά και τοπικά όρια. Συνεπώς η εκκίνηση διαφυγόντων κερδών απαιτεί ενδελεχή αναφορά των ληφθέντων προπαρασκευαστικών μέτρων και των ειδικών περιστάσεων […]».

• Κατά την ΠΠρΑθ 1016/2013 (ΤΝΠ ΝΟΜΟΣ):  «[…] Συγκεκριμένα το σχολικό έτος 2003-2004 η ενάγουσα είχε 296 σπουδαστές, ενώ μετά διαφήμιση που υπήρξε το 2005 μέσω φεϊγ βολάν οι σπουδαστές αυξήθηκαν από 299 σε 331 ενώ το 2006 από 331 σε 401 σπουδαστές. Κατόπιν τούτων το Δικαστήριο οδηγείται στο συμπέρασμα ότι ενόψει της κατά τα άνω λειτουργίας και υποδομής, υλικοτεχνικής και ανθρώπινου δυναμικού και του χρόνου λειτουργίας της ενάγουσας, κατά τη συνήθη πορεία των πραγμάτων είναι μετά βεβαιότητας προσδοκώμενη και αναμενόταν κατά το έτος 2007-2008 μια αύξηση κατά ποσοστό 10% των νέων εγγραφών λαμβανομένου υπόψη των διαφημίσεων μέσω φεϊγ βολάν, καρτών , διαφημιστικών φυλλαδίων που προέβη η ενάγουσα […]».

4. Αντί επιλόγου:

Ενόψει όλων των ανωτέρω διαφωτίζεται η σημασία ανάληψης πρωτοβουλιών εκ μέρους του δικαιούχου της αξίωσης αποζημίωσης για διαφυγόντα κέρδη. Η ανάληψη των πρωτοβουλιών αυτών – υπό τη μορφή των προπαρασκευαστικών μέτρων -  διαμορφώνουν μία πορεία κέρδους, που διαφέρει από το συνηθισμένο κατά την κοινή πείρα κέρδος, με αποτέλεσμα να καθίσταται πιο ευχερές για το Δικαστήριο να διαπιστώσει την ύπαρξη και την έκτασή του.