Ο Αποκλεισμός Εταίρου στην Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία (ΙΚΕ)

Legal Insight

Ιούνιος 2022

Δάφνη Σφυρή, ΜΔΕ

Περίληψη: Η Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία (ΙΚΕ), έχοντας πλέον συμπληρώσει δέκα έτη από την εισαγωγή της στο ελληνικό δίκαιο με τον Ν. 4072/2012, αδιαμφισβήτητα αποτελεί τον νέο πρωταγωνιστή των διαφόρων εταιρικών μορφωμάτων για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Το παρόν άρθρο πραγματεύεται το πώς και το πότε μπορεί ένας εταίρος να αιτηθεί νομίμως τον αποκλεισμό ενός άλλου εταίρου από την ΙΚΕ στην οποία είναι αμφότεροι μέλη.

Η Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία (ΙΚΕ), έχοντας πλέον συμπληρώσει δέκα έτη από την εισαγωγή της στο ελληνικό δίκαιο με τον Ν. 4072/2012, αδιαμφισβήτητα αποτελεί τον νέο πρωταγωνιστή των διαφόρων εταιρικών μορφωμάτων για τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. 

Εντούτοις, τόσο το (κατά το συνήθως συμβαίνον) μικρό μέγεθος αυτής, όσο και οι στενές προσωπικές σχέσεις που αναπτύσσονται κατά τη λειτουργία της, έχουν ως αποτέλεσμα την αρκετά συχνή πρόκληση έριδων και συγκρουσιακών καταστάσεων, οι οποίες διαταράσσουν την εύρυθμη λειτουργία της εταιρείας και αρκετά συχνά απειλούν ακόμη και την απρόσκοπτη συνέχιση αυτής.

Το παρόν άρθρο πραγματεύεται το πώς και το πότε μπορεί ένας εταίρος να αιτηθεί νομίμως τον αποκλεισμό ενός άλλου εταίρου από την ΙΚΕ στην οποία είναι αμφότεροι μέλη.

Ο νομοθέτης ρύθμισε την ως άνω περίπτωση στο άρθρο 93 του Ν. 4072/2012: «Αν υπάρχει σπουδαίος λόγος, το δικαστήριο, μετά από αίτηση κάθε διαχειριστή ή εταίρου, μπορεί να αποκλείσει από την εταιρεία κάποιον εταίρο, αν υπήρξε γι' αυτό απόφαση των λοιπών εταίρων σύμφωνα με το άρθρο 72 παράγραφος 4. Η αίτηση πρέπει να υποβάλλεται μέσα σε εξήντα (60) ημέρες από τη λήψη της απόφασης των εταίρων. Το δικαστήριο μπορεί να εκδίδει προσωρινή διαταγή με την οποία διατάσσει τα αναγκαία ασφαλιστικά μέτρα, που μπορεί να περιλαμβάνουν προσωρινή αναστολή του δικαιώματος ψήφου του υπό αποκλεισμό εταίρου. Από την τελεσιδικία της απόφασης και την καταβολή στον αποκλειόμενο της πλήρους αξίας των μεριδίων του, που προσδιορίζεται όπως ορίζεται στην παράγραφο 3 του προηγούμενου άρθρου, η εταιρεία συνεχίζεται μεταξύ των λοιπών εταίρων. Σε κάθε περίπτωση η εταιρεία μπορεί να αξιώσει αποζημίωση κατά το άρθρο 78 παράγραφος 4. Κατά τα λοιπά εφαρμόζεται αναλόγως η παράγραφος 4 του άρθρου 92».

Αρχικά, ας διευκρινισθεί ότι ένας εταίρος μπορεί να αποκλεισθεί από την εταιρεία (ΙΚΕ) στην οποία είναι μέλος είτε αυτή βρίσκεται σε παραγωγική λειτουργία είτε βρίσκεται στο στάδιο της εκκαθάρισης. Θα πρέπει, όμως, για τον αποκλεισμό του να πληρούνται οι κάτωθι προϋποθέσεις:

1.  Θα πρέπει, αρχικά, να κατατεθεί αίτηση αποκλεισμού του συγκεκριμένου εταίρου ενώπιον του κατά τόπο αρμόδιου Δικαστηρίου, ήτοι του Ειρηνοδικείου της έδρας της εταιρείας. Συνεπώς, δεν αρκεί η απλή απόφαση των λοιπών εταίρων να αιτηθούν τον αποκλεισμό ενός άλλου εταίρου, καθώς απαιτείται η προσφυγή τους στη Δικαιοσύνη.

2. Θα πρέπει κατά τη συζήτηση της αίτησης αποκλεισμού του εταίρου να υφίσταται σπουδαίος λόγος για τον οποίον (σπουδαίο λόγο) ζητείται ο αποκλεισμός του. Η ύπαρξη του σπουδαίου λόγου αποκλεισμού του εταίρου δεν αρκεί να υφίσταται μόνο κατά την κατάθεση της αίτησης αποκλεισμού του αλλά θα πρέπει να υφίσταται και κατά τη συζήτηση αυτής (ΑΠ 207/2019, 1085/2018, ΜΠρΧαλκιδ 43/2018, ΜΠρΘεσ 18918/2014).

Για την αόριστη νομική έννοια του σπουδαίου λόγου, που δικαιολογεί την πρόωρη λύση των διαρκών ενοχικών συμβάσεων και των εταιρικών μορφών, η νομολογία από κοινού με τη θεωρία διαμόρφωσε τον κανόνα ότι σπουδαίος λόγος υφίσταται όταν η συνέχιση της εταιρείας με τον υπό αποκλεισμό εταίρο είναι σε τέτοιο βαθμό δυσβάστακτη για λόγους αντικειμενικούς ή υποκειμενικούς και ενόψει της καλής πίστης και των συναλλακτικών ηθών, ώστε να κινδυνεύει η ομαλή λειτουργία της εταιρείας.

Εντούτοις, πρέπει να έχουμε πάντα κατά νου ότι η ύπαρξη ή μη σπουδαίου λόγου δεν μπορεί να κριθεί κατά τρόπο εντελώς αποκομμένο από τις ιδιαιτερότητες της συγκεκριμένης περίπτωσης. Κρίνεται, δηλαδή, από τον αρμόδιο Δικαστή ad hoc. Θα πρέπει κατά την εκτίμηση αυτή να αξιολογηθούν όλες οι συνοδευτικές περιστάσεις της κάθε περίπτωσης και να σταθμισθούν τα αντικρουόμενα συμφέροντα μεταξύ της εταιρείας, του υπό αποκλεισμό εταίρου και των λοιπών εταίρων. Ειδικότερα, θα πρέπει να συνεκτιμηθούν: Η θέση του υπό αποκλεισμού εταίρου, η επιρροή του, το είδος και το ύψος της εισφοράς του, ο τρόπος οργάνωσης της εταιρείας, ο κεφαλαιουχικός ή μη χαρακτήρας, σε συνδυασμό με το είδος και τη έκταση της εταιρικής συνεργασίας, η μονιμότητα του επικαλούμενου πραγματικού περιστατικού, η υπαιτιότητα του υπό αποκλεισμού εταίρου, οι συνέπειες της εξόδου για τον εταίρο και την εταιρεία. Απώτατο όριο στην διακριτική ευχέρεια του δικαστή αποτελεί η προάσπιση της αρχής της έσχατης λύσης (ultima ratio). Με άλλα λόγια, καθίσταται απαραίτητο ο δικαστής, εάν διακρίνει ότι υπάρχει δυνατότητα εναλλακτικής επίλυσης του προβλήματος και της άρσης του αδιεξόδου που έχει δημιουργηθεί, να απορρίψει την αίτηση αποκλεισμού του εταίρου. Στην πραγματικότητα, ο δικαστής θα διερευνήσει, εάν το μέτρο του αποκλεισμού του συγκεκριμένου εταίρου είναι  μέτρο, όχι μόνο πρόσφορο, αλλά και αναγκαίο για την εξυπηρέτηση και την προάσπιση των δικαιωμάτων των αιτούντων τον αποκλεισμό του.

Σύμφωνα δε, με την υπ’ αρ. 473/2019 απόφαση Αρείου Πάγου: «Ο σπουδαίος λόγος κρίνεται κατά τις περιστάσεις και σε συνάρτηση με τη γενικότερη οργάνωση της συγκεκριμένης εταιρίας, η οποία θα αποτελεί τον κύριο οδηγό για την εκτίμηση της σοβαρότητας της κατάστασης που δημιούργησε ο επικαλούμενος σπουδαίος λόγος, η συνδρομή ή μη του οποίου αξιολογείται με αντικειμενικά κριτήρια (παρ. βλ. ΑΠ 459/2011). Η ύπαρξή του θα πρέπει πάντως να έχει ιδιαίτερη βαρύτητα και σημαντικές επιπτώσεις στην ομαλή λειτουργία της εταιρίας. Αυτές οι επιπτώσεις είναι απαραίτητο να παρουσιάζουν το στοιχείο της μονιμότητας και να μην έχουν προσωρινό χαρακτήρα. Εξάλλου, ο σπουδαίος λόγος, πρέπει κατά βάση να αναφέρεται στις σχέσεις της εταιρίας και όχι στο πρόσωπο των εταίρων, εκτός αν στη συγκεκριμένη περίπτωση, τα προσωπικά στοιχεία παίζουν πρωτεύοντα ρόλο». 

Η οριοθέτηση αυτής της αόριστης νομικής έννοιας είναι ιδιαιτέρως δυσχερής και εκ του λόγου αυτού παρατίθενται, εν συνεχεία, περιπτωσιολογικά παραδείγματα ύπαρξης σπουδαίου λόγου αποκλεισμού εταίρου: 

α. Η αδυναμία εκπλήρωσης των εταιρικών υποχρεώσεων εκ μέρους του υπό αποκλεισμού εταίρου εξαιτίας ασθένειας, σωματικής ή ψυχικής. Σε κάθε περίπτωση η αδυναμία εκπλήρωσης των εταιρικών υποχρεώσεων πρέπει να είναι μόνιμη και όχι χρονικώς περιορισμένη.

β. Η αδυναμία εκπλήρωσης των εταιρικών υποχρεώσεων εξαιτίας συνταξιοδότησης, στράτευσης, μετοίκισης του υπό αποκλεισμού εταίρου.

γ. Η αδυναμία συνεννόησης μεταξύ των εταίρων με τον υπό αποκλεισμό εταίρο και η κατ’ αποτέλεσμα αδυναμία λήψεως αποφάσεων και επίτευξης του εταιρικού σκοπού (υπ’ αρ. 129/2020  απόφαση Μονομελούς Πρωτοδικείου Αγρινίου). 

δ. Η παραβίαση της υποχρέωσης πίστης και η διενέργεια ανταγωνιστικών πράξεων εκ μέρους του υπό αποκλεισμού εταίρου.

ε. Η διαχειριστική αδράνεια και αδιαφορία για τα εταιρικά δρώμενα εκ μέρους του υπό αποκλεισμού εταίρου.

στ. Ο κλονισμός των σχέσεων μεταξύ των εταίρων και οι διαρκείς έριδες και προστριβές (ΕφΑθ 9131/2005 ΔΕΕ 2006/388, ΕφΑθ 1715/2005 ΕλΔ 2005/1726).

ζ. Η εκμετάλλευση και η κατάχρηση της εξουσίας εκ μέρους του υπό αποκλεισμού εταίρου.

η. Η παράβαση ουσιωδών εταιρικών υποχρεώσεων εκ μέρους του υπό αποκλεισμού εταίρου.

θ. Η μη καταβολή της εισφοράς.

ι. η διατάραξη των σχέσεων των εταίρων εξαιτίας διάσπασης του συζυγικού δεσμού μεταξύ τους (υπ’ αρ. 731/2020 απόφαση ΜΠΑ).

Εν ολίγοις, θα εκτιμηθεί αν η συνέχιση της εταιρείας με τον υπό αποκλεισμό εταίρο καθίσταται δυσβάστακτη για τους λοιπούς εταίρους, ώστε να κινδυνεύει η εύρυθμη λειτουργία της. Στο σημείο αυτό ας αναφερθεί ότι ο υπό αποκλεισμό εταίρος έχει το δικαίωμα να αρνηθεί την ύπαρξη σπουδαίου λόγου αποκλεισμού του αλλά και να προβάλει ένσταση καταχρηστικής επίκλησης δικαιώματος, εφόσον πληρούνται οι κατά το νόμο προϋποθέσεις. 

3. Απαιτείται απόφαση της Συνέλευσης των εταίρων για τον αποκλεισμό του εταίρου και κατάθεση σχετικής αίτησης στο αρμόδιο Δικαστήριο.

Αξίζει, δε, να σημειωθεί ότι ο υπό αποκλεισμός εταίρος δεν δικαιούται να συμμετάσχει και να ψηφίσει στην συνέλευση των εταίρων που αποφασίζει για το συγκεκριμένο ζήτημα ούτε θα υπολογιστεί το εταιρικό του μερίδιο για τον σχηματισμό απαρτίας και πλειοψηφίας. 

Για παράδειγμα, έστω ότι στην Ιδιωτική Κεφαλαιουχική Εταιρεία με την επωνυμία (ΧΧΧ) έχουν εταιρικά μερίδια οι κάτωθι: ο Α με ποσοστό στο εταιρικό κεφάλαιο 60%, ο Β με ποσοστό στο εταιρικό κεφάλαιο 30% και ο Γ με ποσοστό στο εταιρικό κεφάλαιο 10%. Εφόσον, λοιπόν, οι Β και Γ συναποφασίσουν να αιτηθούν τον αποκλεισμό από την εταιρεία «ΧΧΧ» του εταίρου Α, μπορούν να λάβουν νομίμως τη σχετική απόφαση της Συνέλευσης των εταίρων έχοντας από κοινού μόλις το 40% των εταιρικών μεριδίων. Ο δε Α δεν δικαιούται να συμμετάσχει στη συνέλευση, πολλώ δε μάλλον να ψηφίσει σε αυτήν για τον αποκλεισμό του από την εταιρεία στην οποία είναι εταίρος.

4. Απαιτείται η έκδοση απόφασης και, μάλιστα, τελεσίδικης. Όπως έχει ήδη αναφερθεί ανωτέρω για την έκδοση απόφασης απαιτείται η κατάθεση σχετικής αίτησης ενώπιον του κατά τόπο αρμοδίου Ειρηνοδικείου, το οποίο θα δικάσει την υπόθεση κατά την εκούσια δικαιοδοσία. Η δε αίτηση πρέπει να κατατεθεί μέσα σε προθεσμία 60 ημερών από τότε που οι εταίροι έλαβαν τη σχετική απόφαση της Συνέλευσης των εταίρων.

Σε κάθε περίπτωση το δικαστήριο μπορεί – μετά από ειδικό αίτημα – να εκδώσει προσωρινή διαταγή με την οποία διατάσσεται το προσήκον ασφαλιστικό μέτρο παροχής προσωρινής δικαστικής προστασίας. Για παράδειγμα, το Δικαστήριο μπορεί να διατάξει – πριν κριθεί τελεσίδικα ο αποκλεισμός του εταίρου – τον αποκλεισμό του δικαιώματος ψήφου του υπό αποκλεισμού εταίρου σε συγκεκριμένου είδους αποφάσεις, ανάλογα με την προβληματική και τις ιδιαιτερότητες της κάθε περίπτωσης. Το Δικαστήριο μπορεί, επίσης, εφόσον τούτο προβλέπεται από το Καταστατικό της εταιρείας, να διατάξει την απόκτηση των εταιρικών μεριδίων από  τρίτο πρόσωπο, το οποίο και θα υποδείξει η εταιρεία. Σε αντίθετη περίπτωση, η εταιρεία συνεχίζει με τους λοιπούς εταίρους.

Μετά, όμως, την τελεσιδικία της απόφασης που διατάσσει τον αποκλεισμό του εταίρου, το αποκλειόμενο από την εταιρεία  πρόσωπο έχει αξίωση καταβολής της αξίας των εταιρικών του μεριδίων ανεξαρτήτως του λόγου για τον οποίο εκδιώχθηκε από την εταιρεία και την υπαιτιότητά του. Την αξία της εταιρικής συμμετοχής, είτε την συμφωνούν εταιρία και εξερχόμενος εταίρος, όπου τούτο είναι δυνατόν, είτε την προσδιορίζει το δικαστήριο. Κατά αυτόν τον τρόπο, οι δυσμενείς συνέπειες του αποκλεισμού, που επέρχονται στο πρόσωπο αποκλειόμενου εταίρου, «απαλύνονται» από την αξίωση για λήψη της αξίας της εταιρικής του συμμετοχής. Σημειώνεται, δε, ότι ενώ προϋπόθεση για την εκούσια έξοδο του εταίρου από την ΙΚΕ δεν είναι η καταβολή στον εταίρο της αξίας της συμμετοχής του κατά το άρθρο 92 παρ. 3 ν. 4072/2012 (εκτός αν υπάρχει αντίθετη καταστατική ρύθμιση), προϋπόθεση του αποκλεισμού του από την εταιρεία είναι, αφενός η τελεσιδικία της δικαστικής απόφασης που διατάσσει την απομάκρυνση του εταίρου και αφετέρου η καταβολή στον αποκλειόμενο εταίρο της πλήρους αξία των μερίδων του, συνεπεία της οποίας ο εταίρος αποβάλλει την εταιρική ιδιότητα και η εταιρεία συνεχίζεται μεταξύ των λοιπών εταίρων (ΜΠρΘεσ 2215/2017 αδημ.).

Tέλος, μετά τον αποκλεισμό του εταίρου θα βρει αναλογική εφαρμογή το άρθρο 92 § 4 του Ν 4072/2012. Δηλαδή, ο διαχειριστής ακυρώνει χωρίς καθυστέρηση τα μερίδια του αποκλεισθέντος και αναπροσαρμόζει το συνολικό αριθμό των εταιρικών μεριδίων με σχετική καταχώριση στο Γ.Ε.ΜΗ. Εάν δε τα εταιρικά μερίδια αντιπροσωπεύουν κεφαλαιακές εισφορές, μειώνει και το κεφάλαιο της εταιρίας.