Κριτήρια Ρύθμισης Οφειλών στο Πλαίσιο του Νέου Εξωδικαστικού Μηχανισμού του Ν. 4738/2020

Legal insight

Ιούλιος 2021

Γιώργος Κεφαλάς, ΜΔΕ mult., MSc.

Περίληψη: Με δύο προσφάτως εκδοθείσες υπουργικές αποφάσεις καθορίστηκαν λεπτομέρειες ως προς τη διαδικασία ρύθμισης οφειλών μέσω του νέου εξωδικαστικού μηχανισμού, ιδίως ως προς τους παράγοντες που συνεκτιμά το καλούμενο πρώτο υπολογιστικό εργαλείο (αναφορικά ιδίως ως προς το Δημόσιο και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης), μέσω του οποίου εξάγεται η αυτοματοποιημένη πρόταση ρύθμισης των οφειλών του αιτούντος. Στο παρόν άρθρο παρουσιάζονται παράγοντες και στοιχεία που λαμβάνονται υπόψη στο πλαίσιο της ρύθμισης μέσω του επίμαχου θεσμικού πλαισίου. 

1. Εισαγωγή 

Σε προηγούμενα άρθρα μας έχουμε παρουσιάσει το θεσμικό πλαίσιο του νέου εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών, καθώς και τις διαφορές μεταξύ του ισχύοντος πλαισίου και του προηγούμενου εξωδικαστικού μηχανισμού του ν. 4469/2017 (βλ. εδώ). Ο νέος εξωδικαστικός μηχανισμός τέθηκε σε ισχύ ήδη από την 1η.6.2021, οπότε κάθε οφειλέτης έχει δυνατότητα υποβολής αίτησης μέσω της σχετικής ηλεκτρονικής πλατφόρμας. Ωστόσο, μετά την έναρξη ισχύος του νέου νόμου εκδόθηκαν δύο πολύ σημαντικές υπουργικές αποφάσεις σχετικά με τη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού, κατ’ εξουσιοδότηση του άρθρου 71 του ν. 4738/2020. Οι εν λόγω αποφάσεις αποσαφηνίζουν σε μεγάλο βαθμό τη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού, ρυθμίζοντας σημαντικές τεχνικές λεπτομέρειες ιδίως αναφορικά με το καλούμενο «υπολογιστικό εργαλείο», μέσω του οποίου θα διαμορφώνονται αυτοματοποιημένα προτάσεις ρύθμισης των οφειλών του αιτούντος, αλλά και για άλλα ζητήματα της νέας αυτής διαδικασίας. Στο παρόν άρθρο προσεγγίζεται εγγύτερα η διαδικασία του νέου εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών, ιδίως δε τα ζητήματα της εκτίμησης της βιωσιμότητας του αιτούντος, καθώς και των παραμέτρων που λαμβάνει υπόψη το υπολογιστικό εργαλείο, προκειμένου να εξαχθεί η αυτοματοποιημένη πρόταση ρύθμισης των οφειλών. Το θεσμικό πλαίσιο αποκρυσταλλώθηκε πριν από λίγες ημέρες πλήρως με την έκδοση της ΚΥΑ περί των όρων προσχώρησης χρηματοδοτικών φορέων.

2. Η προϋπόθεση της βιωσιμότητας του αιτούντος οφειλέτη

Σύμφωνα με τη διάταξη του άρθρου 5 παρ. 1 του ν. 4738/2020: «Ο εξωδικαστικός μηχανισμός αποσκοπεί να παρέχει στους συμμετέχοντες πιστωτές λειτουργικό περιβάλλον διαμόρφωσης προτάσεων ρύθμισης των οφειλών του οφειλέτη και αποφυγής του κινδύνου αφερεγγυότητάς του, έπειτα από αίτηση του οφειλέτη ή έπειτα από δική τους πρωτοβουλία». Άλλωστε, η διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού, όπως και η διαδικασία της εξυγίανσης, περιλαμβάνεται στο δεύτερο μέρος του ν. 4738/2020, το οποίο φέρει τον τίτλο «Διαδικασίες Πρόληψης Αφερεγγυότητες». Η δε διάταξη της παρ. 2 του άρθρου 14 ορίζει ρητά ότι, εφόσον πρόκειται για νομικό πρόσωπο ή φυσικό πρόσωπο – επιχειρηματία, πρέπει η σύμβαση αναδιάρθρωσης οφειλών να καθιστά την επιχείρηση του οφειλέτη βιώσιμη, ενώ αν πρόκειται για φυσικό πρόσωπο – μη επιχειρηματία, πρέπει να αποτρέπει την αφερεγγυότητά του. Μία πολύ σημαντική προϋπόθεση της υπαγωγής στη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού είναι μέσω αυτής να εξασφαλίζεται η βιωσιμότητα της υπαγόμενης επιχείρησης. Συνεπώς, επιχειρήσεις που βρίσκονται σε αδράνεια και δεν έχουν δραστηριότητα δεν δύνανται να υπαχθούν στη διαδικασία των άρθρων 5 επ. του ν. 4738/2020.

Περαιτέρω, με την υπουργική απόφαση υπ’ αριθμ. 66468 ΕΞ/2021, καθορίστηκαν οι παράγοντες που συνεκτιμώνται από τους χρηματοδοτικούς φορείς, το Δημόσιο και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, προκειμένου να κριθεί η βιωσιμότητα της επιχείρησης ή του φυσικού προσώπου που υποβάλλει την αίτηση. Έτσι, βάσει της ως άνω, απόφασης, όταν την αίτηση υποβάλλει φυσικό πρόσωπο – μη επιχειρηματίας, κρίσιμα είναι τα ακόλουθα στοιχεία:

- Το διαθέσιμο εισόδημα.

- Η κατάσταση της απασχόλησής του, εάν π.χ. απασχολείται ή είναι άνεργος.

- Η αξία της ακίνητης περιουσίας του, όπως προκύπτει από το πιστοποιητικό ΕΝΦΙΑ ή τις εγγραφές στα βιβλία των χρηματοδοτικών φορέων, καθώς και η αξία ρευστοποίησης αυτής.

- Το ύψος και ο τύπος της οφειλής προς τον τραπεζικό τομέα αν π.χ. είναι οφειλή πρωτοφειλέτη ή εγγυητή, αν είναι από στεγαστικό ή καταναλωτικό δάνειο κλπ. 

- Η τυχόν ύπαρξη εγγυητή ως προς τις οφειλές του προσώπου προς χρηματοδοτικούς φορείς και άλλους δανειστές. 

- Οι οφειλές του προσώπου σε άλλους φορείς (Δημόσιο, Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης, τρίτους).

- Το ποσό των ευλόγων δαπανών διαβίωσης.

- Το ιστορικό της προγενέστερης συναλλακτικής συμπεριφοράς του οφειλέτη, αν λ.χ. έχει προχωρήσει και στο παρελθόν σε αναδιάρθρωση των οφειλών του μέσω διαδικασίας εξωδικαστικού, εξυγίανσης, υπερχρεωμένων φυσικών προσώπων κλπ. 

- Η ικανότητα αποπληρωμής, όπως προκύπτει κατά τα αναφερόμενα κατωτέρω. 

Στην περίπτωση επιχείρησης, είτε ατομικής είτε εταιρικού σχήματος, λαμβάνονται υπόψη και περαιτέρω στοιχεία, όπως:

- Τα οικονομικά στοιχεία της επιχείρησης (ενεργητικό, υποχρεώσεις, εταιρικό κεφάλαιο, τζίρος, μελλοντικές ταμειακές ροές).

- Επιχειρηματικό σχέδιο, η εκπόνηση του οποίου είναι υποχρεωτική εφόσον η επιχείρηση έχει τζίρο μεγαλύτερο των 2.500.000 ευρώ (σύμφωνα με την αναμενόμενη ΚΥΑ σύμβασης προσχώρησης χρηματοδοτικών φορέων). 

- Ιστορικό χρηματοοικονομικής κατάστασης, δηλαδή τυχόν προηγούμενων αναδιαρθρώσεων και ρυθμίσεων οφειλών της επιχείρησης. 

- Η κατάσταση και οι προοπτικές του κλάδου δραστηριοποίησης της οφειλέτιδας επιχείρησης. 

3. Το υπολογιστικό εργαλείο του άρθρου 71 του ν. 4738/2020

Ήδη από τη δημοσίευση του ν. 4738/2020, το άρθρο 71 αυτού προέβλεπε τη δυνατότητα χρήσης, στο πλαίσιο του εξωδικαστικού μηχανισμού, υπολογιστικού εργαλείου, βάσει του οποίου θα εξάγονταν αυτοματοποιημένες προτάσεις αναδιάρθρωσης των οφειλών του αιτούντος. Με την πρόσφατη υπ’ αριθμ. 67360 ΕΞ/2021 Κοινή Υπουργική Απόφαση, διευκρινίστηκαν οι προδιαγραφές του εν λόγου υπολογιστικού εργαλείου. Συνοπτικά, ως προς το υπολογιστικό εργαλείο μπορούν να αναφερθούν τα ακόλουθα:

i) Εφόσον στη διαδικασία συμμετέχουν και χρηματοδοτικοί φορείς, είναι στη διακριτική τους ευχέρεια αν θα κάνουν χρήση του υπολογιστικού εργαλείου, αν θα υποβάλουν δική τους πρόταση ρύθμισης των οφειλών ή, τέλος, αν δεν θα υποβληθεί καν πρόταση και η διαδικασία περαιωθεί ως άκαρπη. Αντίθετα, στην περίπτωση της διμερούς διαδικασίας με το Δημόσιο ή/και τους Φορείς Κοινωνικής Ασφάλισης (ΦΚΑ), η πρόταση εξάγεται μέσω του υπολογιστικού εργαλείου, εφόσον προηγουμένως κριθεί ότι εξασφαλίζει τη βιωσιμότητα της επιχείρησης ή αποτρέπει την αφερεγγυότητα του φυσικού προσώπου. 

ii) Το υπολογιστικό εργαλείο συνεκτιμά το εισόδημα, τις οφειλές, τα περιουσιακά στοιχεία και τα βάρη του αιτούντος, προκειμένου να υπολογιστεί η Μέγιστη Δυνατότητα Αποπληρωμής (ΜΔΑΧΟ – το μέγιστο ποσό που μπορεί να αποπληρώσει ο οφειλέτης προς όλους τους πιστωτές του) και η Εναπομένουσα Δυνατότητα Αποπληρωμής (το μέγιστο ποσό που μπορεί να αποπληρώσει ο οφειλέτης προς τους καταλαμβανόμενους πιστωτές, δηλαδή χρηματοδοτικούς φορείς, Δημόσιο και ΦΚΑ). 

iii) Πέραν της ΜΔΑΧΟ, λαμβάνεται υπόψη η αξία ρευστοποίησης των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη, καθώς και η κατάταξη των πιστωτών στο προϊόν της ρευστοποίησης βάσει των κανόνων του Κώδικα Πολιτικής Δικονομίας. 

iv) Η ικανότητα αποπληρωμής του οφειλέτη μπορεί να προσδιοριστεί κατά την ΚΥΑ με τρεις τρόπους: βάσει των φορολογικών στοιχείων του οφειλέτη, βάσει της μηνιαίας ικανότητας αποπληρωμής που δηλώνει ο οφειλέτης στην αίτησή του ή βάσει του ελάχιστου ποσού ανάκτησης του πιστωτή. Από τις τρεις αυτές τιμές λαμβάνεται υπόψη η μεγαλύτερη από το υπολογιστικό εργαλείο. Στην πράξη θα τεθεί ως βάση η ικανότητα αποπληρωμής βάσει του ελάχιστου ποσού ανάκτησης. Κατόπιν, θα εξεταστεί η ικανότητα αποπληρωμής βάσει των φορολογικών στοιχείων του οφειλέτη. Σε περίπτωση που τα οικονομικά αποτελέσματα του τελευταίου έτους δεν ήταν καλά (π.χ. επειδή η επιχείρηση του οφειλέτη ήταν κλειστή λόγω Πανδημίας), αλλά ο οφειλέτης προσδοκά αύξηση εντός της επόμενης περιόδου, μπορεί να δηλώσει τη μηνιαία ικανότητα αποπληρωμής που ο ίδιος υπολογίζει και εναπόκειται στους πιστωτές να κρίνουν εάν η δήλωση του οφειλέτη είναι εύλογη και ρεαλιστική. 

v) Για τον υπολογισμό της ικανότητας αποπληρωμής του οφειλέτη – νομικού προσώπου βάσει των φορολογικών του στοιχείων, λαμβάνεται υπόψη το εισόδημα (ως το υπόλοιπο της αφαίρεσης του φόρου από τα κέρδη προ φόρων τόκων και αποσβέσεων), τα ταμειακά διαθέσιμα του οφειλέτη (ως το υπόλοιπο της αφαίρεσης του αναγκαίου κεφαλαίου κίνησης της επιχείρησης από το ποσό των καταθέσεων) και η καθαρή παρούσα αξία των τυχόν άμεσα ρευστοποιήσιμων περιουσιακών του στοιχείων, ήτοι τυχόν χρηματοπιστωτικών μέσων του οφειλέτη. Το αναγκαίο κεφάλαιο κίνησης ορίζεται ως ποσοστό 9% επί του τζίρου του τελευταίου έτους. 

Στην περίπτωση επιχείρησης – φυσικού προσώπου, συνυπολογίζεται και το εισόδημα που τυχόν λαμβάνει το φυσικό πρόσωπο εκτός επιχειρηματικής δραστηριότητας, καθώς και οι οικογενειακές εύλογες δαπάνες διαβίωσης και η συνεισφορά του οφειλέτη σε αυτές. Από το ποσό που προκύπτει ποσοστό 80% άγεται προς εκπλήρωση των υποχρεώσεων του επιχειρηματία φυσικού προσώπου και το 20% προβλέπεται ότι θα διατίθεται για απρόβλεπτα και έκτακτες δαπάνες. 

Αντίστοιχα, ισχύουν και στην περίπτωση του φυσικού προσώπου μη επιχειρηματία. Ειδικότερα, λαμβάνεται υπόψη το εισόδημα μετά φόρων του φυσικού προσώπου, οι καταθέσεις του (αφαιρουμένου ποσού 2.000 ευρώ για μονομελές νοικοκυριό, πλέον 1.000 ευρώ για κάθε επιπλέον μέλος της οικογένειας και μέχρι το ποσό των 5.000 ευρώ), τα άμεσα ρευστοποιήσιμα περιουσιακά του στοιχεία, καθώς και η συνεισφορά του στις εύλογες δαπάνες διαβίωσης της οικογένειας. Όπως και στην περίπτωση του φυσικού προσώπου – επιχειρηματία, ποσοστό 80% του ποσού που προκύπτει, διατίθεται προς εξυπηρέτηση των υποχρεώσεων, ενώ το υπόλοιπο 20% αφαιρείται για απρόβλεπτα και έκτακτες δαπάνες. 

Συνεκτιμώνται, λοιπόν, για τον υπολογισμό της ΜΔΑΧΟ το σύνολο των ρευστών περιουσιακών του στοιχείων και του εισοδήματός του, αφαιρουμένων των αναγκαίων δαπανών για την επιβίωσή του, ήτοι του αναγκαίου κεφαλαίου κίνησης στην περίπτωση του νομικού προσώπου και των ευλόγων δαπανών διαβίωσης, στην περίπτωση του φυσικού προσώπου. 

Σημαντικό είναι το εξής: Βάσει της ως άνω περιγραφόμενης μεθοδολογίας λειτουργεί το καλούμενο ως «πρώτο υπολογιστικό εργαλείο», που είναι το υπολογιστικό εργαλείο, το οποίο χρησιμοποιείται για τις ρυθμίσεις οφειλών προς Δημόσιο και Φ.Κ.Α. Αντίθετα, το καλούμενο ως «δεύτερο υπολογιστικό εργαλείο» είναι το υπολογιστικό εργαλείο που χρησιμοποιούν οι τράπεζες και στο πλαίσιο του οποίου λαμβάνονται επίσης υπόψη η περιουσία και η ικανότητα αποπληρωμής των εγγυητών και λοιπών συνοφειλετών του αιτούντος. 

4. Ως προς την αξία ρευστοποίησης των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη 

Με την ίδια ως άνω ΚΥΑ καθορίστηκαν λεπτομέρειες και ως προς τον προσδιορισμό της αξίας των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη στο πλαίσιο χρήσης του υπολογιστικού εργαλείου. Έτσι, το υπολογιστικό εργαλείο λαμβάνει υπόψη του, ανάλογα με τη φύση του περιουσιακού στοιχείου, τα ακόλουθα:

- Ακίνητα περιουσιακά στοιχεία: λαμβάνεται υπόψη η μεγαλύτερη μεταξύ της φορολογητέας αξίας που προκύπτει από το πιστοποιητικό ΕΝΦΙΑ και της εμπορικής αξίας, όπως προκύπτει από τις εγγραφές στα βιβλία των χρηματοδοτικών φορέων.

- Κινητά περιουσιακά στοιχεία: Αναφορικά με μικρής αξίας κινητά (<10.000 €), λαμβάνεται υπόψη η αξία που δηλώνει στην αίτησή του ο οφειλέτης. Αναφορικά με μεγάλης αξίας ακίνητα (≥10.000 €), λαμβάνεται υπόψη η μεγαλύτερη ανάμεσα στην εμπορική αξία που προκύπτει από έκθεση πιστοποιημένου εκτιμητή που έχει εκπονηθεί εντός του τελευταίου δωδεκαμήνου, την αξία που προκύπτει από τα βιβλία του χρηματοδοτικού φορέα που έχει ασφάλεια επί του κινητού και την ασφαλιστέα αξία του κινητού που προκύπτει από εν ισχύ ασφαλιστική σύμβαση. 

- Αυτοκίνητα, σκάφη, αεροπλάνα, πίνακες ζωγραφικής, συλλογές έργων τέχνης, κοσμήματα κλπ: Ειδικά ως προς τα εν λόγω περιουσιακά στοιχεία, λαμβάνεται υπόψη καταρχήν η αξία που αναφέρεται σε εν ισχύ ασφαλιστική σύμβαση και, σε περίπτωση που το κινητό δεν είναι ασφαλισμένο, τότε η αξία προκύπτει βάσει όσων αναφέρθηκαν ανωτέρω σε σχέση και με τα λοιπά κινητά πράγματα. 

5. Λοιπές αρχές και τελική υποβολή πρότασης με χρήση του υπολογιστικού εργαλείου.

Αφού υπολογιστεί η ΜΔΑΧΟ και η αξία των περιουσιακών στοιχείων του οφειλέτη, γίνεται η κατάταξη των απαιτήσεων όλων των πιστωτών (και όχι μόνον εκείνων των οποίων οι οφειλές υπάγονται στον εξωδικαστικό μηχανισμό), ο προσδιορισμός των τελικών ποσών αποπληρωμής και ο καθορισμός των δόσεων προς τους καταλαμβανόμενους πιστωτές. Σημειωτέον ότι, το επιτόκιο της ρύθμισης που χρησιμοποιεί η αυτοματοποιημένη λύση είναι για μεν τις οφειλές προς το Δημόσιο και τους ΦΚΑ Euribor + 5%, για δε τους χρηματοδοτικούς φορείς Euribor+ 3,25% για τις εξασφαλισμένες απαιτήσεις και Euribor+ 4,5% για τις μη εξασφαλισμένες. Η πρόταση ρύθμισης που προκύπτει από το υπολογιστικό εργαλείο είναι πάντοτε σύμφωνη με την αρχή της μη χειροτέρευσης της θέσης των πιστωτών, ήτοι κανένας πιστωτής δεν περιέρχεται σε χειρότερη θέση από εκείνη που θα βρισκόταν σε περίπτωση εκτέλεσης σε βάρος του οφειλέτη. Ειδικά δε όσον αφορά τη ρύθμιση των οφειλών έναντι του Δημοσίου και των ΦΚΑ, λαμβάνονται υπόψη και οι ειδικότεροι κανόνες του άρθρου 22 του ν. 4738/2020 και του άρθρου 3 της υπ’ αριθμ. 66468 ΕΞ/2021 ΚΥΑ. Συνοπτικά:

- Δεν διαγράφεται βασική οφειλή από επιρριπτόμενους και παρακρατούμενους φόρους και ασφαλιστικές εισφορές. 

- Η διαγραφή βασικής οφειλής δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να υπερβεί το ποσοστό 75%.

- Η αποπληρωμή των οφειλών προς το Δημόσιο και τους ΦΚΑ γίνεται με μηνιαίες τοκοχρεολυτικές δόσεις, ποσού τουλάχιστον 50 ευρώ και με επιτόκιο Euribor+5% και μέχρι 240 δόσεις. 

- Σε περίπτωση που υπάρχουν ήδη ρυθμισμένες οφειλές προς το Δημόσιο ή τους ΦΚΑ, για τη διαμόρφωση της πρότασης αναδιάρθρωσης λαμβάνεται υπόψη το συνολικό ύψος των ρυθμισμένων οφειλών, όπως θα είχε διαμορφωθεί σε περίπτωση παύσης της ισχύος της ρύθμισης και απώλειας των οικείων ευεργετημάτων. Απώλεια της προηγούμενης ρύθμισης συνεπάγεται μόνον η κατάρτιση νέας σύμβασης αναδιάρθρωσης οφειλών με τον οικείο φορέα. 

6. Αντί επιλόγου

Με την έκδοση των υπουργικών αποφάσεων έχει πλέον εξειδικευτεί επαρκώς το νέο πλαίσιο ρύθμισης του εξωδικαστικού μηχανισμού, ώστε οι οφειλέτες να γνωρίζουν τη διαδικασία και τις προδιαγραφές της πριν υποβάλουν τη σχετική αίτηση. Οι βιώσιμοι, λοιπόν, οφειλέτες μπορούν να υπαχθούν στη διαδικασία και να προσδοκούν μία πρόταση ρύθμισης, η οποία θα είναι συνάρτηση της ικανότητας αποπληρωμής τους και της αξίας των περιουσιακών τους στοιχείων, στην περίπτωση δε της ρύθμισης με τους χρηματοδοτικούς φορείς και της περιουσίας και της ικανότητας αποπληρωμής και των εγγυητών/συνοφειλετών. Μειονέκτημα της όλης διαδικασίας παραμένει το γεγονός ότι η συμμετοχή των χρηματοδοτικών φορέων στη διαδικασία είναι στην απόλυτη διακριτική τους ευχέρεια.