Γ. Κεφαλάς - Το Νέο Φορολογικό Πλαίσιο των Εταιρικών Μετασχηματισμών μετά τον ν. 5162/2024

Legal insight

Ιούλιος 2025

Γιώργος Κεφαλάς, ΜΔΕ mult., MSc.

Περίληψη: Με τον ν. 4601/2019 ενοποιήθηκαν για πρώτη φορά στη χώρα μας οι κανόνες που διέπουν το εταιρικό πλαίσιο των μετασχηματισμών, διατηρήθηκε, ωστόσο, η πολυδιάσπαση των διατάξεων που προέβλεπαν τα σχετικά φορολογικά κίνητρα. Πρόσφατα, με τις διατάξεις των άρθρων 47-59 του ν. 5162/2024 επιχειρείται για πρώτη φορά η ενοποίηση των φορολογικών διατάξεων – κινήτρων που διέπουν τους εταιρικούς μετασχηματισμούς. 

1. Εισαγωγή

Οι εταιρικοί μετασχηματισμοί αποτελούν έναν εξαιρετικά σημαντικό τομέα για κάθε σύγχρονη οικονομία, καθώς οδηγούν στη δημιουργία μεγαλύτερων και περισσότερο εύρωστων οικονομικών μονάδων. Παράλληλα, αποτελούν σημαντικό πεδίο συνάντησης πολλών κλάδων του δικαίου, όπως του εταιρικού, του φορολογικού, του λογιστικού, του εργατικού δικαίου κλπ.

Πριν από λίγα χρόνια, με τον ν. 4601/2019, ενοποιήθηκαν σε ένα νομοθέτημα οι, μέχρι τότε διάσπαρτες, διατάξεις εταιρικού δικαίου που διέπουν τους μετασχηματισμούς (βλ. εδώ). Διατηρήθηκε, ωστόσο, με το άρθρο 4 του ν. 4601/2019, το καθεστώς των φορολογικών κινήτρων που ίσχυε έως τότε, και συγκεκριμένα οι διατάξεις του ν.δ. 1297/1972, των νόμων 2166/1993, 4172/2013 και άλλων νόμων, ιδίως φορολογικού ή αναπτυξιακού περιεχομένου (βλ. σχετικά με το προϊσχύσαν καθεστώς των φορολογικών κινήτρων εδώ).

Με τον πρόσφατο νόμο 5162/2024 (άρθρα 47-59), οι ως άνω διατάξεις καταργούνται και ενοποιείται για πρώτη φορά το καθεστώς των φορολογικών κινήτρων των μετασχηματισμών σε ένα νομοθέτημα, διατηρουμένων πάντως σε ισχύ και των διατάξεων του ν. 4935/2022. Στο παρόν άρθρο εξετάζουμε συνοπτικά τα φορολογικά κίνητρα των μετασχηματισμών, όπως ενοποιήθηκαν υπό τον ν. 5162/2024.

Σημειώνεται ότι ο νέος νόμος εφαρμόζεται σε συγχωνεύσεις, διασπάσεις και μετατροπές, εφόσον το σχέδιο σύμβασης συγχώνευσης, το σχέδιο σύμβασης διάσπασης ή το σχέδιο της απόφασης της συνέλευσης ή των εταίρων για τη μετατροπή, αντίστοιχα, δημοσιεύονται μετά την έναρξη της ισχύος του ν. 5162/2024, δηλαδή μετά τις 5.12.2024. Αντίθετα, μετασχηματισμοί που διενεργήθηκαν με βάση τις καταργηθείσες διατάξεις, εξακολουθούν να διέπονται από αυτές ως προς τους όρους, τις προϋποθέσεις και τα φορολογικά ευεργετήματα που προβλέπονταν σε αυτές.

2. Το πεδίο εφαρμογής των διατάξεων του ν. 5162/2024

Καταρχάς, πρέπει να σημειωθεί ότι, τα φορολογικά κίνητρα που προβλέπονται στις διατάξεις του ν. 5162/2024 εφαρμόζονται σε κάθε μορφή εταιρικού μετασχηματισμού που προβλέπεται στον ν. 4601/2019, αλλά και στην περίπτωση της ανταλλαγής εταιρικών συμμετοχών, υπό την προϋπόθεση ότι:

- Συμμετέχουν στον μετασχηματισμό μόνο ημεδαπές επιχειρήσεις που έχουν φορολογική κατοικία στην Ελλάδα και υπόκεινται στο ίδιο φορολογικό καθεστώς (δηλαδή στις διατάξεις του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος - ΚΦΕ).

- Συμμετέχει τουλάχιστον μία ημεδαπή επιχείρηση με φορολογική κατοικία στην Ελλάδα, όταν οι λοιπές επιχειρήσεις έχουν φορολογική κατοικία σε κράτος μέλος της Ε.Ε., έχουν μία από τις προβλεπόμενες στο Μέρος Α’ του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 2009/133/ ΕΚ μορφές (ή τη μορφή της ΙΚΕ του ν. 4072/2012) και υπόκεινται σε έναν από τους φόρος που αναφέρονται στο Μέρος Β’ του ως άνω Παραρτήματος.

- Ειδικά στις περιπτώσεις εισφοράς κλάδου ή ανταλλαγής συμμετοχών, συμμετέχει τουλάχιστον μία ημεδαπή επιχείρηση με φορολογική κατοικία στην Ελλάδα όταν οι λοιπές επιχειρήσεις έχουν φορολογική κατοικία σε κράτος μέλος της Ε.Ε., έχουν μία από τις προβλεπόμενες στο Μέρος Α’ του Παραρτήματος Ι της Οδηγίας 2009/133/ ΕΚ μορφές (ή τη μορφή της ΙΚΕ του ν. 4072/2012) και υπόκεινται σε έναν από τους φόρους που αναφέρονται στο Μέρος Β’ του ως άνω Παραρτήματος.

- Ρητά προβλέπεται, τέλος, ότι οι σχετικές διατάξεις του ν. 5162/2024 εφαρμόζονται και στην περίπτωση εισφοράς ατομικής επιχείρησης ή κοινοπραξίας του άρθρου 293 παρ. 2 του ν. 4072/2012 σε υφιστάμενη ή νέα εταιρεία από εκείνες που δύναται να συμμετέχουν σε μετασχηματισμό κατά τις διατάξεις του ν. 4601/2019 (καθώς δεν νοείται κατά το ισχύον δίκαιο μετασχηματισμός ατομικής επιχείρησης σε μία από τις ως άνω εταιρικές μορφές).

Διευκρινίζεται, πάντως, ότι δεν υφίσταται περιορισμός σχετικά με το εάν ο μετασχηματισμός άγει προς ανώτερη ή κατώτερη νομική μορφή, όπως ίσχυε υπό το προϊσχύσαν καθεστώς. Συνεπώς, στη ρυθμιστική εμβέλεια των προτεινόμενων διατάξεων εντάσσεται, για παράδειγμα, και η συγχώνευση με απορρόφηση ανώνυμης εταιρείας από ομόρρυθμη εταιρεία, καθώς και η μετατροπή ανώνυμης εταιρείας σε ιδιωτική κεφαλαιουχική εταιρεία.

3. Τα επιμέρους φορολογικά κίνητρα των μετασχηματισμών

·  Οι κανόνες για την αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων

Στο άρθρο 49 του ν. 5162/2024 προβλέπεται ότι η συγχώνευση, η διάσπαση ή η μετατροπή δεν αυξάνουν την φορολογητέα αξία των περιουσιακών στοιχείων που εισφέρονται στη λήπτρια εταιρεία. Συνεπώς, ακόμη και εάν, βάσει των διατάξεων του εταιρικού δικαίου, απαιτείται να λάβει χώρα αποτίμηση των περιουσιακών στοιχείων της εισφέρουσας εταιρείας, η αποτίμηση αυτή δεν επηρεάζει τη φορολογητέα αξία που θα έχουν πλέον τα περιουσιακά στοιχεία στην λήπτρια. Αυτό συνεπάγεται στην πράξη αναβολή της φορολόγησης μέχρι τη στιγμή που θα λάβει χώρα η μεταβίβαση του περιουσιακού στοιχείου (διότι στην περίπτωση αυτή ως τιμή κτήσης θα ληφθεί υπόψη η φορολογητέα αξία που, σύμφωνα με τα αμέσως ανωτέρω, είναι εκείνη που αναγνωριζόταν στο ίδιο περιουσιακό στοιχείο στην εισφέρουσα εταιρεία).

· Οι κανόνες για την αποτίμηση των εταιρικών συμμετοχών

Με την ίδια ως άνω διάταξη προβλέπεται ότι ως αξία των εταιρικών συμμετοχών που αποκτά ο μέτοχος ή εταίρος της εισφέρουσας ή υπό μετατροπή εταιρείας λαμβάνεται εκείνη που προκύπτει από την αποτίμηση αυτών σε αγοραία αξία κατά τον χρόνο ολοκλήρωσης του μετασχηματισμού, υπό την προϋπόθεση, όμως, ότι ο μέτοχος/εταίρος δεν θα μεταβιβάσει τις συμμετοχές αυτές εντός διαστήματος 2 ετών από την ολοκλήρωση του μετασχηματισμού. Συνεπώς, υπό τον όρο αυτόν, επέρχεται οριστική απαλλαγή της φορολόγησης για τον μέτοχο/εταίρο ως προς την αξία των εταιρικών συμμετοχών που αποκτά στη λήπτρια εταιρεία. Όπως αναφέρεται και στην αιτιολογική έκθεση του άρθρου: «Επομένως, ο μέτοχος ή εταίρος έχει οριστική απαλλαγή για την υπεραξία που προκύπτει λόγω μετασχηματισμού και η οποία ενσωματώνεται στην αξία των εταιρικών συμμετοχών που παίρνει ως αντάλλαγμα». Αντίθετα, εφόσον εντός της διετίας λάβει χώρα μεταβίβαση των εταιρικών συμμετοχών, ως τιμή κτήσης αυτών θεωρείται η αξία που είχαν πριν από τον μετασχηματισμό.

Τα ως άνω ισχύουν και ως προς την αξία των εταιρικών συμμετοχών της λήπτριας (επωφελούμενης) εταιρείας που λαμβάνει η εισφέρουσα (διασπώμενη), στο πλαίσιο απόσχισης κλάδου. Επέρχεται, δηλαδή, για την εισφέρουσα οριστική απαλλαγή της φορολόγησης ως προς την αξία των εταιρικών συμμετοχών της λήπτριας που αποκτά, υπό τον όρο, όμως, ότι δεν θα μεταβιβάσει αυτές εντός διετίας από την ολοκλήρωση της απόσχισης.

Δεν ισχύει, πάντως, το ίδιο και ως προς τη φορολογητέα αξία των εταιρικών συμμετοχών που περιέρχονται στον μέτοχο ή εταίρο της αποκτώμενης εταιρείας, στο πλαίσιο ανταλλαγής εταιρικών συμμετοχών, οπότε λαμβάνεται η αξία που είχαν οι ανταλλασσόμενες εταιρικές συμμετοχές πριν από την ανταλλαγή.  

· Οι κανόνες για τη φορολόγηση της υπεραξίας

Με βάση τη διάταξη του άρθρου 50 του ν. 5162/2024, η υπεραξία που προκύπτει από τον εταιρικό μετασχηματισμό δεν συνεπάγεται φορολογική υποχρέωση για τη λήπτρια εταιρεία. Όπως αναφέρεται και στην αιτιολογική έκθεση, «η απαλλαγή αυτή προϋποθέτει αλλά και επιτυγχάνεται με την πρόβλεψη ότι η λήπτρια εταιρεία συνεχίζει να διατηρεί, στη φορολογική βάση, την ίδια αξία (δεν αποδίδει αξία μεγαλύτερη από αυτήν) που είχε η μεταβιβαζόμενη περιουσία στα χέρια της εισφέρουσας πριν τον μετασχηματισμό». Συνεπώς, εφόσον διατηρείται η ίδια ακριβώς αξία περιουσιακών στοιχείων στα βιβλία τόσο της εισφέρουσας όσο και της λήπτριας, δεν προκύπτει, από φορολογική άποψη, καμία υπεραξία.

Έτσι, όπως αναφέρεται με σαφήνεια στην αιτιολογική έκθεση: «Για την περιουσία που θα περιέλθει σε αυτήν, η λήπτρια εταιρεία θα φορολογηθεί στο μέλλον, όταν θα προκύψει κάποιο γεγονός φορολόγησης σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις του Κώδικα Φορολογίας Εισοδήματος, όπως, για παράδειγμα, όταν η λήπτρια θα προβεί σε πώληση κάποιου στοιχείου ενεργητικού που της είχε μεταβιβαστεί από την εισφέρουσα στο πλαίσιο της συγχώνευσης ή της διάσπασης. Με άλλα λόγια αναβάλλεται η φορολογική υποχρέωση της λήπτριας», ενώ ορίζεται ότι δεν έχει εφαρμογή το άρθρο 47 παρ. 1 του ΚΦΕ.

Αντίστοιχα, προβλέπεται ότι ο μέτοχος/εταίρος της εισφέρουσας εταιρείας δεν υπόκειται σε φόρο για την υπεραξία που προκύπτει λόγω του εταιρικού μετασχηματισμού, με εξαίρεση μόνον το τμήμα που αναλογεί σε χρηματική καταβολή. Η απαλλαγή αυτή από τον φόρο εισοδήματος του μετόχου/εταίρου είναι οριστική, συνδέεται, όμως, με τη διατήρηση της μετοχικής ιδιότητας, κατά τα αναφερόμενα ανωτέρω.

Τα ως άνω ισχύουν και αναφορικά με την εισφέρουσα εταιρεία στην περίπτωση της απόσχισης κλάδου, αλλά και ως προς τον μέτοχο/εταίρο της αποκτώμενης εταιρείας στην περίπτωση της ανταλλαγής εταιρικών συμμετοχών.

· Οι κανόνες για τη διενέργεια των αποσβέσεων

Σύμφωνα με την παρ. 1 του άρθρου 51 του ν. 5162/2024, η λήπτρια εταιρεία διενεργεί αποσβέσεις των στοιχείων του ενεργητικού με βάση τις αντίστοιχες φορολογητέες αξίες των στοιχείων αυτών στην εισφέρουσα εταιρεία και σύμφωνα με τους κανόνες που θα ίσχυαν για εκείνη, αν δεν είχε λάβει χώρα ο μετασχηματισμός. Η διάταξη του νόμου αναφέρεται στις φορολογικές αποσβέσεις. Αυτό είναι εύλογο, δεδομένου ότι, όπως αναφέρθηκε, τα περιουσιακά στοιχεία αποτυπώνονται στα βιβλία της λήπτριας με την αξία που είχαν στα βιβλία της εισφέρουσας.

· Οι κανόνες για τη μεταφορά ζημιών, προβλέψεων και αποθεματικών

Περαιτέρω, στις διατάξεις των παρ. 2 και 3 του άρθρου 51 προβλέπεται η δυνατότητα της λήπτριας εταιρείας να μεταφέρει τις ζημίες της εισφέρουσας εταιρείας, υπό τους ίδιους όρους που θα ίσχυαν για την εισφέρουσα, εάν δεν είχε λάβει χώρα ο μετασχηματισμός, καθώς και τα αποθεματικά και τις προβλέψεις που σχηματίστηκαν από την εισφέρουσα εταιρεία, με τις φορολογικές απαλλαγές και τους όρους που θα ίσχυαν για την εισφέρουσα.

Οι διατάξεις χρησιμοποιούν τις έννοιες «λήπτρια» και «εισφέρουσα», καθώς για την περίπτωση της μετατροπής, εφόσον πρόκειται για το ίδιο νομικό πρόσωπο, δεν απαιτείται ιδιαίτερη πρόβλεψη. Περαιτέρω, όσον αφορά στο δικαίωμα μεταφοράς ζημίας που έχει η ίδια η λήπτρια, εννοείται ότι αυτό δεν παραβλάπτεται, καθώς η λήπτρια δεν μετασχηματίζεται. 

4. Λοιπές απαλλαγές του ν. 5162/2024

Με τις διατάξεις της παρ. 1 του άρθρου 56 του ν. 5162/2024 προβλέπεται η απαλλαγή από κάθε φόρο ή τέλος υπέρ του Δημοσίου, εισφορά ή δικαίωμα υπέρ τρίτου των συμβάσεων και πράξεων του μετασχηματισμού, της συμφωνίας που αφορά στην εισφορά ή μεταβίβαση των περιουσιακών στοιχείων, των εταιρικών συμμετοχών που θα εκδοθούν, των αποφάσεων των αρμόδιων οργάνων, της σχέσης συμμετοχής στο κεφάλαιο, των πράξεων δημοσίευσης στο Γ.Ε.ΜΗ., της μεταγραφής των πράξεων (πλην των πάγιων δικαιωμάτων υποθηκοφυλάκων ή προϊσταμένων κτηματολογικών γραφείων), καθώς και κάθε άλλης συμφωνίας και πράξης που απαιτείται για τον μετασχηματισμό ή τη σύσταση εταιρείας, στο πλαίσιο της διαδικασίας του εταιρικού μετασχηματισμού.

5. Ιδίως η εισφορά ατομικής επιχείρησης ή κοινοπραξίας του άρθρου 293 παρ. 2 του ν. 4072/2012

Με το άρθρο 52 του ν. 5162/2024 διευκρινίζεται ότι οι φορολογικές προβλέψεις των άρθρων 49-51 του ως άνω νόμου ισχύουν και στην περίπτωση εισφοράς ατομικής επιχείρησης ή κοινοπραξίας σε υφιστάμενη ή νέα εταιρεία, με τις ακόλουθες, όμως, προϋποθέσεις:

- Καταρχάς, ως περιουσιακά στοιχεία νοούνται αυτά που ανήκουν στο φυσικό πρόσωπο – φορέα της ατομικής επιχείρησης ή στα μέλη της κοινοπραξίας και εξυπηρετούν τους σκοπούς της επιχείρησης ή της κοινοπραξίας.

- Η ατομική επιχείρηση ή η κοινοπραξία πρέπει να έχει πραγματοποιήσει έναρξη εργασιών τουλάχιστον δύο έτη πριν από την ημερομηνία της εισφοράς.

- Ως προς την απαλλαγή από τον φόρο μεταβίβασης ακινήτων (ΦΜΑ), απαιτείται τα εισφερόμενα ακίνητα: α) αφενός, να χρησιμοποιήθηκαν για τις ανάγκες της εισφέρουσας επί δύο (2) τουλάχιστον έτη πριν την εισφορά και β) αφετέρου, να χρησιμοποιηθούν για ανάγκες της λήπτριας τουλάχιστον για δύο (2) έτη από την εισφορά. Οι εν λόγω προϋποθέσεις δεν χρειάζεται πάντως να συντρέχουν στην περίπτωση ακινήτων που εισφέρονται από ατομική επιχείρηση ή κοινοπραξία με κύριο αντικείμενο εργασιών την κατασκευή ή εκμετάλλευση ακινήτων.

6. Αντί επιλόγου

Πριν από περίπου 5 έτη γράφαμε από την ίδια θέση το εξής: «[…] σε αντίθεση με τη συνοχή και τη σαφήνεια που εμφανίζει πλέον το θεσμικό πλαίσιο σχετικά με τις προϋποθέσεις και τη διαδικασία συντέλεσης των μετασχηματισμών (δηλαδή ο ν. 4601/2019), τα παρεχόμενα φορολογικά κίνητρα αποτυπώνονται σε περισσότερα νομοθετήματα, καθένα εκ των οποίων θέτει τις δικές του προϋποθέσεις χορήγησης των κινήτρων». Σήμερα, φαίνεται ότι ο στόχος αυτός έχει πλέον επιτευχθεί, με την ενοποίηση των διατάξεων που προβλέπουν τα σχετικά κίνητρα (με παραφωνία, πάντως, τη διατήρηση των διατάξεων του ν. 4935/2022) και με την παροχή ενός συγκροτημένου πλέον πλαισίου φορολογικών κινήτρων για τους εταιρικούς μετασχηματισμούς που ήδη διαδραματίζουν πρωτεύοντα ρόλο στην ελληνική αγορά και οικονομία.