Ακύρωση της Κατάσχεσης λόγω Καταχρηστικότητας

Legal Insight

Νοέμβριος 2019

Γιώργος Κεφαλάς, LL.M. mult., M.Sc.

Περίληψη: Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης πολλοί οφειλέτες αδυνατούν να ανταποκριθούν στις οικονομικές τους υποχρεώσεις, με αποτέλεσμα οι δανειστές να κινούν σε βάρος τους διαδικασίες αναγκαστικής είσπραξης των απαιτήσεών τους. Η θεσμοθέτηση δε των ηλεκτρονικών πλειστηριασμών και η αυστηρή εποπτεία των τραπεζικών ιδρυμάτων αλλά και η αύξηση των ληξιπρόθεσμων οφειλών προς το Δημόσιο και τα Ασφαλιστικά Ταμεία, έχει οδηγήσει στη διενέργεια μαζικών πλειστηριασμών σε βάρος δανειοληπτών και λοιπών οφειλετών. Στο άρθρο παρουσιάζεται ένας μόνον από τους τρόπους άμυνας του οφειλέτη έναντι του τυχόν επισπευδόμενου πλειστηριασμού, η καταχρηστική επίσπευση αυτού. 

1. Εισαγωγικά

Την περίοδο της πιστωτικής επέκτασης στην χώρα μας κατά τη δεκαετία του 2000, ακολούθησε η περίοδος της οικονομικής κρίσης, όπου οι δανειστές, ιδίως οι τράπεζες, ξεκίνησαν διαδικασίες αναγκαστικής είσπραξης των απαιτήσεών τους. Στο πλαίσιο αυτό, αφού προσφύγουν στα δικαστήρια και επιτύχουν την έκδοση μίας δικαστικής απόφασης ή μίας διαταγής πληρωμής, προχωρούν συχνά σε κατάσχεση της ακίνητης ή κινητής περιουσίας των οφειλετών ή και στην κατάσχεση λογαριασμών που διατηρούν οι οφειλέτες τους στις τράπεζες. Στις περιπτώσεις αυτές, ο οφειλέτης, πρέπει να αντιδράσει άμεσα και εντός των σύντομων προθεσμιών που προβλέπει ο Κώδικας Πολιτικής Δικονομίας και είτε να προβάλει ενώπιον του αρμόδιου δικαστηρίου ελαττώματα του τίτλου (ήτοι της απόφασης ή της διαταγής πληρωμής) είτε να αμφισβητήσει την απαίτηση του δανειστή είτε, τέλος, να προβάλει σφάλματα της διαδικασίας της εκτέλεσης που κινεί ο δανειστής. Στο παρόν άρθρο εξετάζεται ένας μόνον από τους λόγους που μπορεί να προβάλει ο οφειλέτης κατά του οποίου κινείται η εκτελεστική διαδικασία (ο «καθ’ ου η εκτέλεση» κατά τη νομική ορολογία), ήτοι το ζήτημα της καταχρηστικής επίσπευσής της ή και της καταχρηστικής έκδοσης του τίτλου βάσει του οποίου εκκινεί, με περιπτωσιολογία από αποφάσεις των ελληνικών δικαστηρίων. 

2. Περιπτώσεις καταχρηστικής εκτέλεσης

Πολλές φορές έχουν αχθεί στην κρίση των δικαστηρίων μας περιπτώσεις αναγκαστικής εκτέλεσης, όπου ο οφειλέτης προβάλλει ότι διεξάγονται καταχρηστικά. Κατωτέρω παρουσιάζονται διάφορες περιπτώσεις που έχουν κριθεί ως καταχρηστικές και από τις οποίες εξάγονται κάποιοι ενδείκτες ότι μία εκτελεστική διαδικασία είναι καταχρηστική και, ως εκ τούτου, πρέπει να ακυρωθεί. 

2.1. Επιβολή κατάσχεσης σε μεγάλης αξίας περιουσιακό στοιχείο του οφειλέτη για την ικανοποίηση δυσανάλογα μικρής απαίτησης του δανειστή. 

Έχει κριθεί πολλές φορές άκυρη ως καταχρηστική η επίσπευση πλειστηριασμού περιουσιακών στοιχείων μεγάλης αξίας σε σχέση με την απαίτηση του δανειστή, καθώς μία τέτοια ενέργεια παραβιάζει την αρχή της αναλογικότητας, με απλά λόγια θεωρείται ως ένα υπερβολικά επαχθές μέτρο συγκριτικά με τον σκοπό που επιδιώκεται. Έτσι, η απόφαση υπ’ αριθμ. 759/2013 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Κορίνθου έκρινε ως καταχρηστική κατάσχεση ακινήτου αξίας 12.303.000,00 ευρώ για την ικανοποίηση απαίτησης 1.087.365,00 ευρώ. Αντίστοιχα έκρινε και η απόφαση υπ’ αριθμ. 402/2014 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών σχετικά με κατάσχεση ακινήτου 1.200.000,00 ευρώ για ικανοποίηση απαίτησης 56.842,00 ευρώ, καθώς και η απόφαση υπ’ αριθμ. 4242/2014 του ίδιου δικαστηρίου αναφορικά με κατάσχεση ακινήτου αξίας 92.868,00 ευρώ για ικανοποίηση απαίτησης 2.320,48 ευρώ. 

2.2. Επιβολή κατάσχεσης σε περιουσιακά στοιχεία του οφειλέτη (ιδίως κινητά) δυσανάλογα μικρής αξίας σε σχέση με την απαίτηση του δανειστή.

Άκυρη λόγω καταχρηστικότητας είναι και η κατάσχεση που επιβάλλεται σε περιουσιακά στοιχεία του οφειλέτη ασήμαντης αξίας σε σχέση με την απαίτηση της οποίας επιδιώκεται η ικανοποίηση, ιδίως όταν έχει ως συνέπεια την εξουθένωση του οφειλέτη φυσικού προσώπου ή επιχείρησης. Η υπ’ αριθμ. 220/2014 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Πειραιά ακύρωσε, ως καταχρηστική, κατάσχεση που επιβλήθηκε σε κινητά πράγματα της οφειλέτριας επιχείρησης συνολικής αξίας 3.870,00 ευρώ για την ικανοποίηση απαίτησης 750.000,00 ευρώ, καθώς έκρινε ότι, αφενός, η δανείστρια δεν προσδοκούσε κανένα ουσιαστικό όφελος από την εκτέλεση, αφετέρου, η οφειλέτρια εταιρεία θα υποστεί σημαντική βλάβη στη λειτουργία της από την κατάσχεση του εξοπλισμού της. 

2.3. Επιβολή κατάσχεσης σε περιουσιακό στοιχείο, από τον πλειστηριασμό του οποίου δεν θα ικανοποιηθεί ο δανειστής που επιβάλλει την κατάσχεση, διότι προηγούνται άλλοι δανειστές. 

Η εν λόγω περίπτωση αφορά οφειλέτες που έχουν οφειλές έναντι περισσότερων δανειστών, συνήθως πιστωτικών ιδρυμάτων. Στις περιπτώσεις αυτές μπορεί να κριθεί ως καταχρηστική η κατάσχεση που επιβάλλει δανειστής στην περιουσία του οφειλέτη, όταν δεν προσδοκά να ικανοποιήσει την απαίτησή του, είτε επειδή επί του κατασχόμενου περιουσιακού στοιχείου υπάρχουν ήδη εξασφαλίσεις (συνήθως προσημείωση υποθήκης) υπέρ άλλου δανειστή είτε επειδή ο οφειλέτης έχει υψηλά χρέη προς δανειστές που προηγούνται έναντι του επισπεύδοντος στον πλειστηριασμό (π.χ. Δημόσιο ή Ασφαλιστικά Ταμεία). 

Έτσι, η ήδη αναφερθείσα απόφαση 759/2013 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Κορίνθου έκρινε παράλληλα ότι η κατάσχεση ακινήτου αξίας 12.303.000,00 ευρώ για την ικανοποίηση απαίτησης 1.087.365,28 ευρώ ήταν καταχρηστική, διότι – πέραν από τη δυσαναλογία μεταξύ απαίτησης του δανειστή και αξίας του ακινήτου – υπήρχαν απαιτήσεις του ΙΚΑ και του Ελληνικού Δημοσίου συνολικής αξίας 31.000.000 ευρώ, οπότε ο επιβαλών την κατάσχεση δεν θα ελάμβανε τίποτα από το πλειστηρίασμα – το τίμημα που θα επιτυγχανόταν στον πλειστηριασμό. Ομοίως, κρίθηκε καταχρηστική η κατάσχεση ακινήτου, το οποίο βγήκε σε πλειστηριασμό με τιμή πρώτης προσφοράς 150.000 ευρώ και επί του οποίου υπήρχε προσημείωση άλλου δανειστή αξίας 1.200.000,00 ευρώ. Στο ίδιο μήκος κύματος και η απόφαση υπ’ αριθμ. 37354/2005 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Θεσσαλονίκης, όπου κατάσχεση ακίνητου για ικανοποίηση απαίτησης 3.465,29 ευρώ κρίθηκε καταχρηστική, διότι επί του ακινήτου είχαν εγγραφεί βάρη συνολικής αξίας μεγαλύτερης των 35.000 ευρώ και παράλληλα ο οφειλέτης είχε χρέη προς το Δημόσιο και το ΙΚΑ της τάξης των 170.000 ευρώ. Στις περιπτώσεις αυτές τα δικαστήρια κρίνουν ότι «λόγω του ύψους των βαρών που υπάρχουν σε βάρος του οφειλέτη που καλύπτονται με εμπράγματη ασφάλεια, ακόμα και αν πραγματοποιηθεί ο πλειστηριασμός η επισπεύδουσα δεν θα εισπράξει κανένα χρηματικό ποσό».

Όλως προσφάτως, το Εφετείο Αθηνών στην απόφασή του υπ’ αριθμ. 2134/2019, έκρινε ως καταχρηστική κατάσχεση που επέβαλε τράπεζα κατά ακινήτου του οφειλέτη αξίας 50.000 ευρώ για την ικανοποίηση απαίτησης περίπου 300.000,00 ευρώ, διότι επί του ακινήτου υπήρχε ήδη προσημείωση υποθήκης άλλης τράπεζας μέχρι το ποσό των 70.000 ευρώ – η δε οφειλή έναντι της δεύτερης τράπεζας ανερχόταν κατά τον χρόνο εκδίκασης της ανακοπής στο ποσό των 42.300,00 ευρώ -, ενώ η επισπεύδουσα την εκτέλεση δεν είχε προχωρήσει προηγουμένως σε πλειστηριασμό κατά ακινήτου συνοφειλέτη, επί του οποίου είχε προσημείωση πρώτης τάξης για ποσό 190.000 ευρώ. Κρίθηκε, λοιπόν, ότι η τράπεζα που επέβαλε την κατάσχεση και επέσπευδε τον πλειστηριασμό ουδέν όφελος θα είχε από την πραγματοποίησή του, διότι το τίμημα που θα επιτυγχανόταν από τον πλειστηριασμό θα καρπωθεί η έτερη τράπεζα που είχε εγγράψει την προσημείωση. 

2.4. Καταχρηστικότητα εκτέλεσης που λαμβάνει χώρα ενόψει προσπάθειας του οφειλέτη για συλλογική ρύθμιση των οφειλών του. 

Μία άλλη περίπτωση που ενδιαφέρει ιδίως δανειολήπτες, φυσικά πρόσωπα ή εταιρείες, είναι η περίπτωση όπου ο οφειλέτης έχει κινήσει τις αναγκαίες διαδικασίες για τη ρύθμιση της οφειλής του – ενδεικτικά, εξωδικαστικός μηχανισμός, εξυγίανση, διαπραγματεύσεις κατά τον Κώδικα Δεοντολογίας Τραπεζών, νόμος για τα υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα – και το πιστωτικό ίδρυμα επιβάλει κατάσχεση σε βάρος των περιουσιακών του στοιχείων. Έτσι, το Εφετείο Αθηνών με την υπ’ αριθμ. 2604/2019 απόφασή του πιθανολόγησε ότι είναι άκυρη ως καταχρηστική η κατάσχεση που επέβαλε τράπεζα, η οποία ήδη είχε δηλώσει την πρόθεσή της να συμμετάσχει στη διαδικασία του εξωδικαστικού μηχανισμού ρύθμισης οφειλών, στην οποία προσέφυγε η οφειλέτρια επιχείρηση. Αντίστοιχη είναι και η περίπτωση της απόφασης 5352/2011 του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών, όπου κρίθηκε καταχρηστική η εκτέλεση που επέσπευδε η τράπεζα, ενώ ο οφειλέτης είχε εκδηλώσει ήδη έμπρακτα την πρόθεσή του να ενταχθεί στον τότε ισχύοντα νόμο για τα υπερχρεωμένα φυσικά πρόσωπα (νόμος Κατσέλη). 

2.5. Καταχρηστική η εκτέλεση που επισπεύδει η τράπεζα όταν ο οφειλέτης έχει ήδη κινήσει δικαστική διαδικασία αμφισβήτησης της οφειλής του.

Ρηξικέλευθη υπήρξε η πρόσφατη υπ’ αριθμ. 290/2019 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Ιωαννίνων. Το δικαστήριο έκρινε καταχρηστική την εκτέλεση που επισπεύδει τράπεζα σε βάρος δανειοληπτών που είχαν λάβει δάνειο σε ελβετικό φράγκο, διότι οι δανειολήπτες με προγενέστερη αγωγή τους είχαν αμφισβητήσει τόσο την εγκυρότητα της δανειακής σύμβασης, όσο και το ύψος της φερόμενης απαίτησης της τράπεζας σε βάρος τους. Η συμπεριφορά, λοιπόν, της τράπεζας, η οποία δεν ανέμεινε την έκδοση της απόφασης επί της αγωγής των δανειοληπτών, αλλά ξεκίνησε διαδικασίες αναγκαστικής είσπραξης της απαίτησής της, κρίθηκε καταχρηστική. 

Το σκεπτικό της ως άνω απόφασης μπορεί να αποκτήσει μεγάλη σημασία στο πλαίσιο εκτέλεσης σε βάρος δανειοληπτών και εγγυητών, οι οποίοι έχουν προλάβει να αμφισβητήσουν ήδη δικαστικά τις απαιτήσεις των τραπεζών εναντίον τους. 

2.6. Έκδοση τίτλου και έναρξη διαδικασιών εκτέλεσης εν μέσω διαπραγματεύσεων μεταξύ δανειστή και οφειλέτη

Η συμπεριφορά του δανειστή, ο οποίος ενώ διαπραγματεύεται με τον οφειλέτη τη ρύθμιση της οφειλής του, παράλληλα προχωρά στην έκδοση εκτελεστού τίτλου σε βάρος του έχει κριθεί από τα δικαστήρια ως καταχρηστική. Αυτό έχει ως συνέπεια την ακυρότητα του τίτλου και, ως εκ τούτου, και της περαιτέρω διαδικασίας της εκτέλεσης. Ενδεικτικά, η υπ’ αριθμ. 5095/2019 απόφαση του Μονομελούς Πρωτοδικείου Αθηνών πιθανολόγησε την ακυρότητα της διαταγής πληρωμής που εξέδωσε τράπεζα σε βάρος οφειλέτριας επιχείρησης, διότι, είχε προσφύγει στα δικαστήρια για την έκδοση της διαταγής πληρωμής, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων μεταξύ επιχείρησης και τράπεζας για τη ρύθμιση της οφειλής. Το δικαστήριο έκρινε ότι η συμπεριφορά της τράπεζας ήταν καταχρηστική, διότι με την έκδοση της διαταγής η τράπεζα απέκτησε πλέον θέση ισχύος στις διαπραγματεύσεις, καθώς μπορούσε ανά πάσα στιγμή να προχωρήσει στην αναγκαστική είσπραξη των απαιτήσεών της. 

2.7. Λοιπές συνεκτιμώμενες περιπτώσεις

Στην δικαστική κρίση περί του καταχρηστικού ή μη χαρακτήρα της επισπευδόμενης αναγκαστικής εκτέλεσης βαρύνουν και άλλα στοιχεία. Η προσπάθεια, για παράδειγμα, του οφειλέτη να ρυθμίσει την οφειλή του θα εκτιμηθεί θετικά, όπως και οι καταβολές που τυχόν έχει κάνει έναντι της οφειλής του. Επίσης, το γεγονός ότι η κατάσχεση επιβλήθηκε επί ακινήτου που αποτελεί την κύρια κατοικία του οφειλέτη, επίσης, μπορεί, σε συνδυασμό με τα ανωτέρω, να οδηγήσει στην ακυρότητα της κατάσχεσης. Ακόμη και το γεγονός ότι ο οφειλέτης αδυνατεί να εξεύρει εργασία έχει συνεκτιμηθεί θετικά από τα δικαστήρια. Εν τέλει, λοιπόν, η κρίση περί του καταχρηστικού ή μη χαρακτήρα της εκτέλεσης στηρίζεται σε έναν συνδυασμό περισσότερων παραγόντων που θα ληφθούν υπόψη. 

3. Συμπερασματικά

Σε μία εποχή όπου οι δανειστές, ιδίως οι τράπεζες, προβαίνουν σε διαδικασίες αναγκαστικής είσπραξης των απαιτήσεών τους, είναι σημαντικό ο οφειλέτης να αντιδρά άμεσα στις πράξεις εκτέλεσης, προκειμένου να αποφύγει την εκπλειστηρίαση της περιουσίας του. Πολλές φορές αυτό γίνεται με σκοπό να ασκηθεί πίεση στον οφειλέτη, ώστε να δεχθεί πιο εύκολα μία επαχθή για τον ίδιο ρύθμιση. Τέτοιες συμπεριφορές έχουν πολλάκις κριθεί από τη νομολογία των δικαστηρίων μας ως καταχρηστικές και οδηγούν στην πλειοψηφία των περιπτώσεων στην ακυρότητα της εκτελεστικής διαδικασίας. Αυτό που πρέπει να επισημανθεί είναι οι σύντομες προθεσμίες που προβλέπονται στο δίκαιο της αναγκαστικής εκτέλεσης, που επιτάσσουν την άμεση κινητοποίηση του οφειλέτη, προκειμένου να αποτρέψει τις επιπτώσεις της εκτέλεσης. 

(σχετικά με τη διαδικασία του πλειστηριασμού και την άμυνα του οφειλέτη διαβάστε εδώ και σε σχέση με τους συνηθέστερους λόγους ακύρωσης της κατάσχεσης διαβάστε εδώ)